Genelleme hata
Şeytan dedik ateş dedik ama ateşinde faydaları var dikenleri yaktı. Toprak üstün sandık ama diken büyüttü. Genelleme hata.
Meleklikte melekleri geride bırakan insanlar var; şeytanlıkta da şeytanı geride bırakan insanlar var… Esfel-i safiline düşenler…
Genelleme hata
“Kur’an dört kadınla evliliğe izin vermiş ama genellem hata… Her şartta her şarttaki kadınla evlilik faydalı sonuç vermez.İhlaslı dört kadınla ihlasa hizmet için evlen. İhlasa hizmet için kötü kadınla evlilik haramdır asilik bu güzelliğe iyi sonuca… Kur’an izin verdi diye veya feminizme inat evlilik iyi sonuç vermez. Deney tecrübe ilkeli yorumla ayetleri, esma ölçülü yorumla, çok yorum 73.fırkaya asiliktir bil bunu.
Genelleme hata
Faiz konusunda da genelleme yapılıyor… Cizye alınacak her kişiden zekatını vermeyen her kişiden faiz al… Kardeş değil o… Zekat vermeyecek olana kısas zekat verme der… Her insna zekat veya sadaka vermek de 73. fırkaya asiliktir..
Akademik yönden başarılı olan bir öğrencinin bütün diğer özelliklerini de gerçekte olduğundan iyi olarak derecelendirme eğilimi genellemedir… Okuma yazma bilmeyen Hz Muhammedi peygamberlikle vazifelendirmiştir Allah… Zengin değil ona bu görevi vermeyeyim denilmemiş Hz Haticenin malıyla hediye ile zenginleştirilmiştir… Çünkü onun evlilikleri de arkadaş seçimleri de ihlas ilkeli ölçülü…
Genelleme hata
evet…şunu da bil. Az sayıda örnekle çabuk genelleme yapmayalım…
Genelleme ve mantık hatasından kaç ayetleri fetvaları yorumlarken… Hz Hatice 9 yaşında evlendi…bunu genelleme denk mi ihlasda Hz Aişeye… 9 yaşında evlendiğin oyuncaklarla oynar, bebeklerle oynar, sorumlulklarından kaçar… Peygamber evlenmiş genelleyelim deme..denk mi ihlasda peygambere her 9 yaşındaki kızla evlilik… Şafi sıfatına asiliktir zalimliktir adalete asiliktir bazı insanlara aynı hakkı vermek…
Az sayıda örnekle çabuk genelleme yapmayalım…
Tefsir ve fıkıhta hasseten… Her meslekte ticarette bile az sayıda örnekle çabuk genelleme yapmayalım… Dolandırılmaların sebebidir bu toplum olarak bu tembelliğe aşığız… Şeytan devrede ey tembellik eden.
Evet şunu da bil. Bir öğretmen Ahmet hayırseverdir, öz güvenlidir dememeli, bir özellikten hareketle diğer özelliklere olumlu puan vermek genellemedir çünkü…
Evet şunu da bil. Öğretmenlere öğretilir ayarlayıcı hizmet nedir, tamamlayıcı hizmet nedir… Fıkıhçıya tefsirciye de öğretilmeli mürşitlere de… Allah farklılık vermiş adl sıfatının tecellisidir bu bu farkı görmeli fıkıhçı, tefsirci… Örnek mürşit Allah ve peygamberlerdir… Esbab-ı nuzül var Allah esbab üzere indirmiş ayetleri yani genellemeyin demiş böylece… Peygamber de sebebsiz konuşmamış… Sebeb-öğüt-sonuç birbirine bağımlıdır bu evrende… Her hastalığa asprin yazmaz doktor, ayetler de öğütlerde ilaçlardır..
Az sayıda örnekle çabuk genelleme yapmayalım…
Evet, şunu da bil. Bazen zamansızlık, bazen mizaç gereği düşülen hata bu ama her zaman da hata değil. Bazılarının hisleri kuvvetli olur yanda nasıl başlarsa öyle gider yada anasına bak kızını al, ya da yedisinde neyse yetmişinde de odur deriz. 7 sinde psikolojik rahatsılığı olan yetmişinde kurtulamaz mı, tezdir felsefedir bu iddialar…
Tüme varım da hata bu…tüme varırken “vahdete varırken vahdet-i vücutcu” “oğul İsa” demiş veya hile amaçlıdır bu iddiası. Tüme varma da hileden kaçılmalıdır, deneyden kaçınılmamalıdır, araştırma yeterli denilmemelidir… Yetmez demesini bil hüküm koyma hemen… Mahkeme gibi delil topla…
Her sahada bilhassa öğretmenlik mürşitlik mesleğinde çok yapılır bu hata acele ederiz genellemede… Az araştırırız, az delille yetiniriz… Bir öğretmen bir mürşit, bir tebliğci, bir uyarıcı bir kılavuz… Bu hataya düşmemeli…
Evet, şunu da bil. Bu hataları ortadan kaldırmak için yapılması gerekenlere göz atacak olursak, yapılan hatanın telafisinin kolay olduğu göze çarpacaktır. Biraz çabalamak başarıya götürür…
Ve şunu da bil. Genellemeleri, elde edilen kısıtlı verileri kantitatif analiz sistemine göre irdeleyip yapanlar vardır ki tadından yenmez. Bunu yapacak kişinin 4 işlem(toplama, çıkarma, çarpma, bölme), ya da en azından 2 işlem (toplama ve bölme yeter) bilmesi gerekir. Bu kişilerin mantıkları zannımca şöyle işlemeli Matematiksel zeka ve mantık gerekli yani bu hataya düşmemek için adl sıfatına asiliktir bu tembellikler…” Az araştıranla çok araştıran, az deneyenle az tecrübeliyle, az ihlaslıyla çok ihlaslı genelleme yapmada aynı değildir…
Az sayıda örnekle çabuk genelleme yapmayalım… Hele sıklıkla gerçekleşmiyorsa mesela evlilikler fakirlik sebebiyle azaldı” deme. Bu tezdir, subjektiftir söyleyenin görüşüdür İslamı dini bağlamaz…
evet..şunu da bil..bir şeyin genellenebilmesi için, “sıklıkla” gerçekleşen bir şey olması gerekir ilk etapta. şimdi bu kavramı açalım. Nedir “sıkça tekrar,” nasıl edilir. bir şeyin sıkça tekrar ettiğini anlamak için ne yapmak gerekir, dahası bunu nasıl ifade ederiz. Basit mantık üzerinden gidecek olursak, bir şeyin “sıkça” tekrarlandığını söylemek için en azından yarı frenkanstan fazla tekrar etmesi gerektiğini bilmeliyiz. Mesela, 100 kişiye sorsak,* yarısından fazlasının bize aynı cevabı vermesi halinde bir genellemeye gidebiliriz. Bu genellemenin yapılabileceği durumlarda da elbetteki bir alt sınır ve üst sınır vardır. Hatta 100 üzerinden değerlendireceksek, bu durumu şöyle ifade etmeliyiz % de 59 oy ile şu tez önde demeliyiz, genellemeden kaç… “Yedisinde neyse yetmişinde o” yüz kişiye sorulsa % 70’ten fazla oy alamaz ki… Nasıl genelliyorsun bu tezdir, hüküm olamaz, hüküm Allaha hastır… Esma ilkeli olmalıdır hükümler fetvalar İslam ilimdir, tez ve felsefe değildir…
Az sayıda örnekle çabuk genelleme yapmayalım…
Evet…şunu da bil.Bir alimin tezi cumhurun tezine denk tutulmamalı.Tıp ilerler gibi Fıkıh da ilerlesin… Laburatuara denk ortamlarda deneyemeyiz genellemeye gitmeden tefsir ve fetvalarda, ama esma ilkeli olmalıyız. Tarih coğrafya da esmanın tecellisinin sonucudur esma öğretisidir ya esmayı ilke edinelim. Mürşidin öğütleri de esma ilkeli olmalı ayet hadis delilli olmak yeterli değil.
bir durum, olay, hal, vaziyet ile karşılaştınız, elde veri yok, bulmaya mecaliniz de yok, ama çabucak yapmanız gereken bir genelleme varsa imkanlar el veriyorsa… İştişare edin tecrübelilerle… İştişare ile yetinin Hendek savaşında hendek kazılması iştişare ile varılmış bir hüküm…
Evet şunu da bil. Şu ana dek 100 kuğunun beyaz olduğunu görmüş olmak, rastladığımız 101. kuğunun siyah olmayacağı anlamına gelmez. Bu durumda örneğin az sayıda ya da çok sayıda olması yaptığımız genellemenin doğruluğunu kanıtlamaz, fakat delil teşkil eder.
Evet şunu da bil. “Benzetmede hata olmaz” denilmiş hata varsa benzetmeyin.. Hz Aişe 9 yaşındamıydı o da tartışmalı ama her kızı Ayşe’ye benzetmeyin… Her erkeği de peygambere ihlası ölçü ilke edinin o evlilik iyi sonuç versin istiyorsak…
