Anayasa’yı tağyir’e (başkalaştırmaya), tebdil’e (değiştirmeye), ilga’ya (kaldırmaya) kalkışmayın.
Türkiye Büyük Millet Meclisi’ni ıskata (düşürmeye), vazifesini yapmaktan men’e cebren teşebbüs etmeyin.
Yargılanır ve idam cezası alabilirdiniz. (Türk Ceza Kanunu’nun 146 ıncı maddesi ile düzenlenmiş olan ölüm cezası; 2004 yılında Anayasa’dan ve Türk Ceza Kanunu’ndan çıkarılmıştır.)
Dünyada ve ülkemizde anayasalar son 200 yıldır başkalaştırılmış (tağyir), değiştirilmiş (tebdil) ya da tümüyle kaldırılmıştır (ilga).
Bunları başarıyla gerçekleştirenler kahraman olmuş, başaramayanlar ise vatan haini.
İnsanları ya kahraman ya da vatan haini yapan “Anayasa nedir?”
Demokrasi yolunda en önemli iki aşamalardan ilki halkın yönetime katılması diğeri ise yönetimde yazılı kuralların benimsenmesidir. Halk yönetime temsilcileri vasıtasıyla katılır. Temsilciler, meclis ya da parlamento adı verilen yerde toplanarak ülke yönetimi için gerekli kararları alırlar; bu amaçla yasa adı verilen yazılı kuralları belirlerler. Bu uygulama, parlamenter düzen olarak adlandırılan yönetim biçiminin ortaya çıkmasını sağlamıştır. Toplumun, önceden belirlenen ve yasa olarak adlandırılan yazılı kurallara göre yönetilmesi ise hukukun üstünlüğü ilkesinin benimsenmesini ve anayasal düzenin oluşmasını sağlamıştır.
Anayasaya ve hukukun üstünlüğü ilkesine dayanan parlamenter düzen sayesinde devletin işleyişi ve ülke yönetimi kayfilikten kurtarılmış ve belirli kurallara bağlanmıştır. Anayasacılık da denilen yazılı anayasa anlayışının benimsenmesi 19. yüzyılda yaygınlık kazanmış ve demokrasinin en önemli göstergelerinden biri olmuştur.
Çağdaş anlamda anayasa düşüncesi yönündeki ilk adımlar Avrupa’da reform döneminden sonra özellikle toplum sözleşmesi düşüncesini geliştiren Thomas Hobbes (1588-1679), John Locke (1632-1704), Montesquie (1689-1755), Jean Jacques Rousseau (1712-1778) gibi düşünürler tarafından atıldı. Bunlar anayasa yapmadılar ama toplum, devlet, birey ile ilgili düşünceleriyle anayasaların oluşmasına zemin hazırladılar.
Anayasa (constitution) en geniş anlamıyla; bir toplumun hukuki ve siyasi ana kuruluşuna ilişkin yazılı ve yazısız tüm temel hukuk kurallarını kapsar. Bu kurallar:
· Tek bir belgede toplanmış olabildiği gibi,
· Değişik yasaları de içerebilir,
· Ya da yazılı yasa haline getirilmemiş de olabilir (yazısız anayasa).
Yazısız anayasa; hukuka ilişkin örf ve âdet kurallarından oluşan –teamüli- anayasadır. Yazısız anayasa, uygulana uygulana yerleşmiş hukuki ve siyasi geleneklere, yazılı olmayan kurallara dayanır. Günümüzde geleneksel anayasaya dayanan yönetimler pek azdır. (Bu tarz yönetim anlayışından kaynaklanan yazısız anayasa uygulaması sadece İngiltere, Yeni Zellanda ve İsrail’de görülmektedir.)
Yazılı ya da yazısız olsun özetle anayasa; bir devletin kuruluşunu, örgütlenişini ve işleyişini düzenleyen kurallar ile bireylerin sahip oldukları temel hak ve özgürlükleri kapsayan temel yasadır.
Demokrasi bir kurallar düzenidir. Bu kurallar anayasa ile önceden belirlenir. Diğer yasalar, anayasa ile çerçevesi çizilen temel ilke ve kurallara aykırı olamaz. Anayasa toplumun değişmesi, gelişmesi ve ortaya çıkan yeni gereksinimler nedeniyle değiştirilebilir. Anayasa değişikliği ya tümüyle ya da bazı hükümlerinin değiştirilmesi biçiminde olabilir. Bu değişikliklerin nasıl yapılabileceği de yine anayasada belirtilmiştir. Örneğin ülkemizde anayasa değişikliği ya TBMM’nin kararıyla ya da halk oylaması (referandum) yoluyla yapılabilir (Madde 175).
Dünyada İlk Anayasalar
1. 1789 Amerika Birleşik Devletleri (ABD) Anayasası (İlk yazılı anayasa: 1787’de yazılıyor, 1788’de 10 eyalet onaylıyor, 1789’da yürürlüğe giriyor ve bugün de yürürlükte.)
2. 1789 Hollanda Anayasası (1789 Fransız Devrimi’nin etkisiyle hazırlanmıştır.)
3. 1791 Fransız Anayasası (1789 Fransız Devrimi’nin ürünüdür.)
4. 1812 İspanyol Anayasası
5. 1815 ve 1848 İsviçre Anayasaları
6. 1830 Belçika Anayasası
Tarihimizde Anayasalar
1. 1876 Kanuniesasi (I. Meşrutiyet Dönemi). 1909’da önemli değişiklikler yapılarak meşruti rejime uygun hale getirilmiştir.
2. 1921 Teşkilatı Esasiye Kanunu (20 Ocak)
3. 1924 Yeni Teşkilatı Esasiye Kanunu (20 Nisan)
4. 1961 Anayasası (9 Temmuz 1961’de halkoylaması ile kabul edildi. 1971 ve 1973’de özellikle temel hak ve özgürlüklerin sınırlandırılması yönünde önemli değişiklikler yapıldı.)
5. 1982 Anayasası (7 Kasım 1982’de halkoylaması ile kabul edildi.)
