Karayolu Ulaşım ve Ulaştırma Ekonomisine İlişkin Birleşik Bileşik Faktörler ve Bu Faktörlerin İçsel Karşılaştırmaları:
Ulaşım veya taşımacılık ekonomi üzerinde etkiyen diğer faktörleri öncelikle kategorilere ayırarak sıralamalıyız. Haddizatında bu faktörler ekonomik faktörlerle
birlikte ulaşım veya taşımacılığın temel belirleyenleridir.
1. Güvenlik veya Güvenilirlik Faktörleri
2. Hızlılık veya Hız Faktörleri
3. Rahatlık veya Konfor Faktörleri
4. Çevresel Duyarlılık Faktörleri / Eksi Dışsallık Faktörleri
Bu temel faktörleri normalde üç bileşene göre (yol, araç, çevre) irdelememiz gerekirken, çevre faktörünü ana kategoride ele aldığımızdan dolayı, 4 faktörü yol ve araç segmentine göre içsel olarak karşılaştırabiliriz.
Şose, stabilize asfalt (bitümlü bitümsüz) parke, (beton, taş) ve beton yolların güvenlik, hız ve ergonomi açısından çok farklı etkileri olacaktır. Bununyanında araç türlerinin de ekonomik faktöre olan etkileri farklılaşacaktır.
Bu faktörleri yol ve araç segmentlerine göre teker teker ela alacak olursak:
1. Güvenlik veya Güvenilirlik Faktörleri:
Yol Açısından:
Yolların güvenlik veya güvenilirliği iki açıdan ele alınır. İlk olarak, yol yapımınını (altyapısının) güvenliği, ikinci olarak yolun üst yapıyla yani yolu kullanacak araç ve insanların güvenliği. Yolların altyapı olarak güvenliği, çökme, kırılma, heyelan, kayma, eğim, kör noktalar ve virajlama açısından güvenliğini sağlayabilmemiz için ister istemez daha fazla maliyete katlanmamız gerekmektedir. Aynı şekilde yol kaplama türleri olarak toprak yoldan şoseye, stabilize yoldan bitümlü asfalta, sıfır asfalttan betona, beton parkeden taş parkeye kadar her bir kalite standardı üretim-altyapı maliyetini etkileyecektir. Öte yandan yol üstyapılarıyla taşıtların ve yayaların güvenliğini sağlamaya yönelik önlemler bir yandan yolun ekonomik maliyetini yükseltirken, bir yandan da hızlı ulaşımı olumsuz etkilemektedir.
Araç Açısından:
Motorlu veya motorsuz taşıma araçlarının, otomobil, yük taşıyıcıları, motorsuz taşıtların gerek fren sistemleri, gerek lastik ve cant yapıları, gerek iç güvenlik tedbirleri, ulaşım maliyetini yükseltmektedir. Kara ulaştırma sistemiyle boru ulaşımını da (petrol, su veya doğalgaz taşımacılğında) borunun kırılma, esneme, kayma basınca yönelik dirençlerinin güçlendirilmesi de yine ulaşım maliyetlerini yükseltecektir.
2. Hızlılık veya Hız Faktörleri:
Yol Açısından:
Karayollarının yüksek hız kapasitesine kavuşturulması için bir kısım ek maliyetler gerekmektedir. Gerek virajların tolere edilmesi, gerek eğim azaltımları, gerek yol kaplama malzemelerinin (asfalt kalitesini) artırılması gerekmektedir. Bütün bunlar ilave maliyet gerektirmektedir. Ayrıca, yolların hızının artırılması ekonomik fedakarlığı gerektirdiği gibi, eksi dışsallık açısından da maliyet unsun oluşturacaktır. Zira viraj tolerasyonlarında, eğim azaltımlarında çevre tahribatın ortaya çıkacaktır. Bunun yanında yine hız arttıkça yol güvenliği faktöründen de ödün vermemiz gerekecektir.
Araç Açısından:
Araçların hız kapasitelerinin artırılması da yine en başta ekonomik maliyetleri artıracağı gibi, güvenlik riskini de gittikçe artıracaktır. Araçların aerodinamik tasarımları, süspansiyon yapıları, aktarma elemanlarının verimi, lastik tasarımlarının yüksek hızı sağlayacak seviyeye getirilmesi yine ilave ekonomik maliyetler getirecektir. Bunun yanında, eğer boru taşımacılığında boru içindeki akışkan maddelerin yüksek debiye ulaşması için iç yalıtımlarının sürtünme katsayısı dirençlerinin azaltılması yine ek maliyetler doğuracaktır.
3. Rahatlık veya Konfor Faktörleri:
Yol Açısından:
Yol konforu için en az titreşim, en az virajlanma/savrulma, en az eğimlenme, en az durma/duraksama sağlanması için ek maliyetlere katlanmak gerekir. Yolların üstün konfor özelliklerine sahip hale getirilmesi en başta ek ekonomik maliyetleri beraberinde getirirken, güvenlik riskini artıracak, bunun yanında yine çevresel faktörler açısından eksi dışsallıklar ortaya çıkaracaktır.
Örneğin, daha önce güvenlik ve hız konusunda dile getirdiğimiz durumlar, viraj ve eğim tolerasyonları, çevresel açıdan eksi dışsallık doğururken, yol üst yapılarının yatay ve düşey işaretlemelerin, (reflektörler, yatay işaretleme teknikleri [ışıklı yansıtıcı şerit boyaları] vb. teknikler maliyeti artıracak, bunun yanında yolun rahat ve konforlu kullanımı için gerekli önlemler olan tabelalandırma ve sinyalizasyon işlemleri hem ekonomik açıdan hem de çevre kirliliği açısından eksi dışasllık oluşturacaktır. Buna karşın, bu tür önlemler güvenliği ve hızı artıracaktır. Durma ve duraksama gereksinimlerinin azaltılmasına yönelik tedbirler ek maliyet yüklerken, çevre açısından eksi dışsallık, güvenlik açısından da hızın artacağından dolayı risk doğuracaktır. Yine öte yandan durma ve duraksama azaltımına yönelik tedbirler trafik akışkanlığını sağlayacağından dolayı kaza ve güvenlik riskini azaltacaktır.
Araç Açısından:
Araçların süspansiyon sistemlerinin (yay, amortisör/makas, lastik, elektronik süspansiyon,), dış tasarımın /aerodinamik, iyileştirilmesiyle konforları en başta ekonomik maliyet yükleyecek, ama öte yandan da eğer ulaşım araçları toplu ulaşım araçları ise, toplu ulaşımı teşvik edeceğinden dolayı genel anlamda olumlu bir etken ortaya çıkaracaktır. Rahatlık veya konfor faktörleri, imalat veya inşaat faaliyetleri haricinde ekonomik unsurların dışında diğer faktörlerde hep olumlu etkide bulunmaktadır. Gerek trafik akışkanlığının sağlanması, gerekse hanehalkı gelirleri üzerinde olumlu etkisi bu olumlu etkilerin başında gelmektedir.
4. Çevresel Duyarlılık Faktörleri / Eksi Dışsallık Faktörleri
Yol Açısından:
Yol altyapısının gerek güvenlik gerek hız gerek konforunun sağlanmasına yönelik bütün faktörler çevresel açısından eksi dışsallık oluşturacaktır.
1. Doğal çevrenin, kıyıların, dağların, akarsuların genel görünümlerini tümden değiştiren etkiler,
2. Bitki örtüsünü veya hayvan yaşamı açsından endemik ve yaban hayatı olan özel bölgelerde (flora ve faunanın tahribatı yine önemli eksi dışsallıklardandır.
3. Tarihi eserlerin veya prototip kültür birikimlerinin ortadan kaldırılmasını veya tahribatını gerektirecek eylemler yine çevre açısından eksi dışsallık faktörleridir.
Araç Açısından:
Araç emisyonları, araç hızlanması için yüksek gazlanma ile ortaya çıkan salınımdaki artış, dizel ve benzin yakıt çeşitlilikleri, araç emisyonları açısından eksi dışsallık oluşturacaktır. Bunun yanında boru taşımacılığında bizzat borunun kendisi çevre estetiği açısından kirlilik oluşturacak, bunun yanında kırlma veya patlama durumlarında su gaz veya petrolün dışa salınımlarında kitlesel tehditler doğacaktır. Bütün bu eksi dışasllıkların tolerasyonuna yönelik önlemler yine ekonomik olarak ek maliyetler getirecektir.
Not:
Bu yazı, www.bilgiagi.net, www.bilgievreni.com, www.gazetecanik.com, www.kamudanhaber.com, www.siyasalforum.net, www.gunesgazetesi.net, www.gercekgazete.web.tr, www.ahmetfidan.com ile, Gerçek Gazete, Balıkesir Demokrat, Halkın Sesi, Güney Marmara Yaşam ve Fatsa Güneş gazetelerinde yayınlanmaktadır. Yazarın izni olmaksızın başka hiçbir yayın organında kaynak veya dipnot göstermeksizin kısmen veya tamamen alınamaz, çoğaltılamaz.
