Eski halılarımız, kilimlerimiz, heybelerimiz, kumaşlarımızı boyamak için pek çok sayıda boyalar yapılmıştır. Tabiatta boyar maddeli pek çok bitki vardır.
Çividî, sarı, açık sarı, limon sarısı, al, ördek başı yeşil, fıstık yeşili, çemen yeşili, mor, uruncî, portakalî, kırmızı, açık kırmızı, koyu kırmızı, kahve rengi, koyu kahve, katran karası siyah…
Halı ve kilimlerde kullanılan kök boyası çeşitli bitkilerden elde edilmekte.
Bazı bitkilerin hepsi, bazılarının da çiçeği, yaprağı, tohumları, meyvesi, kabuğu veya kökü kullanılırdı. Doğa takvimlerine göre yaprağın, çiçeğin, tohumun en olgun olduğu zaman toplanıyordu.
Bitkinin yetişmesi için en uygun iklim şartları nerede varsa oradan toplanması sağlanırdı.
Tabiat ananın boyar bitkileri ;
Ayva yaprağı, ceviz yaprağı, soğan kabuğu ve is ile kahve, koyu kahve, kül rengi, sarıya çalan kahve rengi elde edilir.
Ayva kabuğu ve çekirdekleri kaynatılarak lacivert renk elde edilir.
Ebegümeci yaprakları kaynatılarak yeşil renk elde edilebilir.
Haşhaş çiçeği yapraklarından eflatun renk elde edilebilir.
Ihlamur ağacı kabukları çam kabukları ve şap ile birlikte kaynatılırsa kahverengi elde edilebilir.
Anadolu’da kök boya yün boyacılığında kırmızı renk elde etmek için en fazla kullanılan bitkidir. Boyar maddesi Rubieritrin asididir.
Mazı peliti en önemli sabitleyici olarak kullanılırdı.
Meyan kökü ve şapla sarı boya yapılır.
Nevruz otu, arslan ağzı çiçekleri şap ve demir sülfat ile kaynatılarak kırmızı renk elde edilir.
Şeftali ağacı yaprakları bakır sülfat (göztaşı) ile kaynatılırsa kûfi yeşil elde edilir. Son derece dayanıklı bir boyadır.
Safran ve sülfürik asit ile açık mavi nitrik asit ile yeşil renk verir.
Yarpuz, sapı ve yaprakları demir sülfat ile kaynatılırsa çok güzel parlak siyah bir renk elde edilir.
Zerdeçal ve değişik sabitleyiciler ile sarı dan kırmızıya kayan renkler elde edilebilir.
Çivit otundan mavi boya elde edilir. Çivit mavisi denir.
Ceviz kabuğundan koyu kahverengi, krem ve bej renkleri;
Kırmızı kökünden koyu kırmızı, açık kırmızı, şeker rengi ve tarçın rengi elde ediliyor.
Somak’tan kirli sarı, sarıkızotu’ndan tarçın rengi
Sarıkızotu-indigo karşımından yeşil renk;
Palamut’tan kızıl devetüyü, açık devetüyü ve gri renkler;
Kızılçam kabuğundan sarı, kızıllı sarı, tarçın sarısı
Adaçayı’ndan fildişi rengi ve bej rengi elde ediliyor.
Sarımtırak tonlar veren basama otu ise genellikle renk karışımlarında kullanılır.
Sirke de bekletilmiş paslı çivilerden yapılmış boyalar da bulunmaktadır.
Çöp boya,bitkilerin dalından, yapraklarından, çiçeklerinden, meyvelerinden ve böceklerin kabukları ile yapılan boyamanın adıdır.
Bunun gibi bir çok bitki ile hazırlanan bu boyaları elde etmek için, boya bitkileri bir-iki gün önceden boyama kazanındaki suya bırakılıp, erimeleri sağlanır. Boyama kazanı olmadığı zaman 5-10 kg kapasiteli büyük tencere ve kazanlarda her tarafı aynı seviyede 60 derece boyama yapılırdı.
Boya işlemi biten yünler, sabunlu ılık su ile yıkanıp gölgede kurutulur ve kumaş, halı ve kilim için kullanılmak üzere hazır hale getirilir.
Bütün boyar maddelerden artan renkli sular bir kapta biriktirilerek koyu renklerin yapılmasında kullanılırdı. Bu sular ne kadar bekletilirse bekletilsin boyama özelliğinden bir şey kaybetmezler.
Özellikle ilçemizde önemli bir yeri olan kilimler kök boyalarından yapıldığı için çok değerlidir.
