Konkordato Sürecinde Takas Hakkının Sınırlandırılması

Konkordato, borçlunun mali durumunun düzeltilmesini ve alacaklıların adil ve eşit bir şekilde tatminini amaçlayan kolektif bir icra hukuku kurumudur. Bu süreçte takas hakkının kontrolsüz kullanımı, par conditio creditorum (alacaklılar arasında eşitlik) ilkesinin ihlaline yol açabileceğinden, Iċra ve İflas Kanunu (İIK̇) m.294/4 atfıyla iflas hükümleri çerçevesinde özel sınırlamalara tabi tutulmuştur.

Konkordato, borçlunun iflastan kurtulmasını ve alacaklıların bir plan dahilinde tatmin edilmesini hedefleyen bir kurumdur. Kurumun temelini, alacaklılar arasında eşitlik ilkesi (par conditio creditorum) oluşturur. Bu ilke, konkordato alacaklılarının, borçlunun malvarlığından aynı oranda ve aynı şartlarda faydalanmasını gerektirir.

Takas hakkı ise, doğası gereği, alacaklılardan birine diğerlerine nazaran öncelikli tatmin imkanı sağlama potansiyeli taşır. Zira takas, alacaklının alacağını, borçlunun malvarlığından tahsil etme zahmetine girmeden, kendi borcundan mahsup ederek sona erdirmesi anlamına gelir. Bu durum, konkordato mühleti ile koruma altına alınan borçlu malvarlığının, tek bir alacaklı lehine azalmasına ve diğer alacaklıların eşitlik ilkesi uyarınca zarara uğramasına neden olabilir. Bu sebeple, konkordato sürecinde takas hakkının kullanımı, kanun koyucu tarafından sıkı kurallara bağlanmıştır.

Takas, Türk Borçlar Kanunu (TBK) m.139 vd. uyarınca, karşılıklı borçların mahsubu yoluyla borç ilişkisini sona erdiren yenilik doğurucu bir haktır. Konkordato sürecinde bu hakkın kullanımı, İIK̇ m.294/4 hükmü ile sınırlandırılmıştır. Bu hüküm, konkordatoda takasın, iflastaki takas hükümlerine, yani İIK̇ m.200 ve m.201’e  tabi olduğunu belirtir. Bu maddelerin uygulanmasında, iflasın açılması yerine, konkordatoda geçici mühletin ilanı tarihi esas alınır.

İIK̇ m.200’e göre, kural olarak alacaklılar, konkordato borçlusundan olan alacaklarını, borçluya olan borçları ile takas edebilirler. Ancak bu genel kuralın istisnaları, yani takasın yasak olduğu durumlar, İIK̇ m.200/2’de düzenlenmiştir. Bu yasaklar, par conditio creditorum ilkesini koruma amacını taşır:

1. Mühletin İlanından Sonra Borçlu Olma: Konkordato borçlusunun borçlusu, mühletin ilanından sonra borçlunun alacaklısı olursa. (Örneğin, mühlet sonrası borçlu şirkete mal satan bir alacaklının, bu yeni alacağını eski borcuna mahsup etmesi).
2. Mühletin İlanından Sonra Alacaklı Olma: Konkordato borçlusunun alacaklısı, mühletin ilanından sonra borçlunun borçlusu (Örneğin, mühletten sonra bir alacağın devralınması yoluyla borçluya karşı borçlu duruma gelme).
3. Hamiline Senet: Alacaklının alacağı, hamiline yazılı bir senede dayanıyorsa.

İIK̇ m.201 ise, borçlunun alacağının muaccel olmaması durumunda takasın mümkün olduğunu, ancak alacaklının borcunun muaccel olmaması halinde takasın mümkün olmadığını düzenler.

İIK̇ m.200/2-1’deki takas yasağı, özellikle mühlet sonrası doğan alacakların, mühlet öncesi doğan borçlara mahsup edilmesini engeller. Bu, borçlunun mühlet sonrası elde ettiği ve işletmenin devamı için hayati önem taşıyan kaynakların, tek bir alacaklı tarafından tek taraflı olarak ele geçirilmesini önler.

Örnek Olay (Mühlet Sonrası Doğan Alacak ile Takas Yasağı): Borçlu şirketin mühlet öncesinden bankaya 500.000 TL kredi borcu (Konkordato Alacağı) bulunmaktadır. Mühlet sonrası, bankada bulunan POS cihazı aracılığıyla 120.000 TL tahsilat yapılmıştır (Mühlet Sonrası Doğan Alacak). Bankanın bu 120.000 TL’yi mühlet öncesi kredi borcuna mahsup etmesi, İIK̇ m.200/2-1 uyarınca kesinlikle yasaktır. Banka, tahsil ettiği bu tutarı derhal borçlu şirketin komiser denetimindeki hesabına aktarmak zorundadır. Aksi takdirde, banka, diğer alacaklılara nazaran haksız bir öncelik elde etmiş olur.

Konkordato sürecinde takas hakkının en çok tartışıldığı ve Yargıtay içtihatlarına konu olduğu alanlar, bankacılık işlemleri ve teminat senetleridir.

Bankalar, kredi sözleşmelerinde yer alan genel hükümlere dayanarak, konkordato mühleti öncesi doğan alacaklarına karşılık, borçlu şirketin hesaplarına bloke koyma ve mahsup (takas) işlemi yapma eğilimindedirler. Ancak Yargıtay, konkordato mühleti ile birlikte verilen tedbir kararlarının, bankaların bu tür tek taraflı işlemlerini engellediğini açıkça belirtmektedir.

Yargıtay 6. Hukuk Dairesi’nin 11.04.2022 Tarihli, 2022/1251 E., 2022/1999 K. Sayılı Kararı:

Bu emsal kararda, konkordato talep eden borçlu şirketin bankaya verdiği teminat çeklerinin tahsil edilerek kredi borcuna mahsup edilmesi (takas) işlemi incelenmiştir. Yargıtay, bankanın bu işlemini hukuka aykırı bulmuştur. Kararın gerekçesi, par conditio creditorum ilkesine dayanmaktadır.

Yargıtay’ın Gerekçesi: “Konkordato mühleti ile birlikte verilen tedbir kararı, borçlu şirketin banka hesaplarına bloke konulmasını ve mahsup işlemi yapılmasını engeller. Bankanın, mühletten önce doğan alacağına karşılık, mühletten sonra borçlu şirketin hesabına giren parayı mahsup etmesi, alacaklıların eşitliği ilkesine aykırıdır ve İIK̇ m.294/4 atfıyla m.200/2-1 hükmüne tabi olan takas yasağına tabidir. Bu tür bir mahsup işlemi, borçlunun ticari faaliyetini sürdürmesini engeller ve konkordato kurumunun amacına aykırıdır.”

Bu karar, bankaların mühlet sonrası borçlu hesabına giren paraları (mühlet sonrası doğan alacakları) tek taraflı olarak mühlet öncesi alacaklarına mahsup etme girişimlerinin,

konkordato hukukunun temel ilkeleri karşısında geçersiz olduğunu kesinleştirmiştir.

Borçlu şirketlerin bankalara kredi karşılığında teminat olarak verdiği çek veya senetler, genellikle teminat için temlik (devir) niteliğindedir. Konkordato mühleti verildiğinde, bu senetlerin durumu da takas yasağı kapsamında değerlendirilir.

Uygulamada, mühlet sonrası çekin tahsil edilmesi hâlinde, tahsil edilen bedelin mühlet öncesi kredi alacağına mahsup edilmesi mümkün değildir. Bu bedel, borçlu şirketin komiser gözetim ve denetimindeki hesabına aktarılmalıdır. Bu durum, İIK̇ m.200/2-1’deki takas yasağının bir sonucudur. Zira banka, mühlet sonrası tahsilat ile borçlunun alacaklısı (mühlet sonrası doğan alacak) durumuna gelmekte ve bu alacağı mühlet öncesi borcuna mahsup edememektedir.

Konkordato sürecinde takas hakkı, tamamen ortadan kaldırılmamış, ancak par conditio creditorum ilkesini korumak amacıyla İIK̇ m.294/4 atfıyla İIK̇ m.200 ve m.201 hükümleriyle sıkı sınırlamalara tabi tutulmuştur.

Özellikle bankacılık uygulamalarında, mühlet sonrası doğan alacakların (hesaba giren paralar, tahsil edilen teminat senetleri) konkordato alacaklarına mahsup edilmesi, Yargıtay içtihatlarıyla kesin olarak engellenmiştir. Bu ayrımın ve takas yasağının titizlikle uygulanması, konkordato kurumunun amacına uygun şekilde işletilmesi ve alacaklılar arasında eşitliğin sağlanması bakımından hayati öneme sahiptir.

KAYNAKÇA

• İcra ve İflas Kanunu (İIK) 200, m.201, m.294/4.
• Yargıtay 6. Hukuk Dairesi, E. 2022/1251, K. 2022/1999, T. 11.04.2022. (Konkordato mühleti ve bankanın takas/mahsup yasağına dair emsal )
• Demirci, Yusuf. “BANKALARIN KONKORDATO ISTEMCİSİNİN HESAPLARINA BLOKE KOYMASI SORUNU ÖZELİNDE KONKORDATODA ALACAKLILAR ARASINDA EŞITLİK   İLKESI”̇.

Hacettepe Hukuk Fakültesi Dergisi, 15(3), 358-375, 2025. (Akademik makale.)

• Aktaş Hukuk Bürosu, “Konkordato Takas Mahsup Yasağı Ve Teminat Senetlerinin Durumu”, https://aktas.av.tr/konkordato/konkordato-takas-mahsup-yasagi-ve- teminat-senetlerinin-durumu. (Erişim Tarihi: 13.12.2025 ).