Kıdem tazminatı, çalışma hayatında en fazla merak edilen, soru sorulan, araştırma yapılan ve okunan konularından birisidir. Öyle ki milyonlarca çalışanı yakından ilgilendiren kıdem tazminatı, hem çalışanların hayallerini gerçekleştirme fırsatı ve hem de işyerine bağlılığın bir nevi ödülü olarak kabul ediliyor.
1475 Sayılı eski İş Kanunu’nun 14’üncü maddesinde gösterilen fesih hallerinde, en az bir yıllık çalışması olan işçiye veya işçinin vefat etmesi halinde de bu işçinin hak sahiplerine işveren tarafından son brüt kazancına göre kıdem tazminatı ödenmesi gerekiyor.
Kıdem tazminatı, esasen aynı işyerinde veya aynı işverene ait işyerlerinde bir yılını tamamlayan ve iş sözleşmesi belirlenmiş durumlarda sona eren İş Kanunu kapsamında belirsiz süreli iş sözleşmesine göre çalışan işçilere ödenebilmektedir. Ancak, belirli süreli iş sözleşmelerine göre çalışan işçiler de evlenme, askerlik, emeklilik vs. gibi nedenlerle kıdem tazminatı ödenebilmekle birlikte, sözleşmede belirlenen sürenin kendiliğinden son bulması halinde veya tarafların anlaşarak sözleşmeyi sona erdirmeleri durumunda kıdem tazminatı ödenmez.
Kıdem tazminatı feshe bağlı haklardan birisi olmakla birlikte, iş sözleşmesinin istifa gibi tazminat ödenmeyecek nedenlerle sona erdiği durumlarda talep hakkı doğmaz. Diğer bir deyişle Kıdem tazminatının söz konusu olabilmesi için İş Kanunu kapsamındaki işçinin en az bir yıllık kıdeminin olması yanında ayrıca iş sözleşmesinin Kanunda belirtilen şartlarla feshedilmesi gereklidir. Kıdem tazminatı feshe bağlı ödense de bazı özel durumlar mevcuttur. Bunlar kadın işçinin evlenmesi, emekliliğe hak kazanma ve askerlik gibi kanunda özel olarak düzenlenen durumlardır. Bu özel durumların diğer bir ortak özelliği ise kıdem tazminatı ödeniyor olsa bile ihbar süresinin gündeme gelmemesidir.
Kadın işçinin evlenmesi
Kadın işçilerin evlendiği tarihten itibaren bir yıl içerisinde kendi arzusu ile işten ayrılması halinde kıdem tazminatına hak kazanması mümkündür. Evlenme nedeniyle kıdem tazminatı alınabilmesi için üç şartın gerçekleşmesi gerekir: Bunlardan birincisi kadın işçinin iş sözleşmesinin devam ediyor olmasıdır. Yani kadın işçi, işten ayrıldıktan sonra evlilik öne sürülüp kıdem tazminatı isteyemez. İkincisi ise, evlilik tarihinden itibaren 1 yıl içinde iş sözleşmesinin feshedilmesi; üçüncüsü ise kadın işçinin fesih tarihinde en az bir yıllık kıdeminin olmasıdır.
Erkek çalışanların bu imkândan yararlanması mümkün değildir.
Emekliliğe hak kazanma
İş sözleşmesinin bağlı bulundukları kanunla veya Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle kurulu kurum veya sandıklardan yaşlılık, emeklilik veya malullük aylığı yahut toptan ödeme almak amacıyla sona erdirilmesi halinde kıdem tazminatı ödenir. Bir diğer ifadeyle emeklilik için gerekli olan yaş, prim ödeme ve sigortalılık yılı şartını sağlayanlar, emekliliğe hak kazanmaları nedeniyle iş sözleşmesini sona erdirilebilir, bu halde kıdem tazminatını işverenden talep edebilirler.
Askerlik nedeniyle fesih
Askerlik veya kanundan doğan çalışma ödevi ile işten ayrılma, iş sözleşmesinin fesih yollarından birisidir. Buna göre, işçinin muvazzaf askerlik hizmeti nedeniyle iş sözleşmesini sona erdirme hakkı vardır. Muvazzaf askerlik dolayısıyla iş sözleşmesinin feshedilmesi durumunda işçiler kıdem tazminatı almaya hak kazanırlar.
Buna göre, iş sözleşmesinin muvazzaf askerlik hizmeti nedeniyle işçi tarafından feshedilmesi halinde, işçi kıdem tazminatı almaya hak kazanır, ancak ihbar tazminatı alamaz.
