Kıdem tazminatı, İş Kanununa göre işçinin sadakatle hizmetinin bir karşılığı olarak ödenir. İşçinin en az bir yıl çalıştıktan sonra, kıdem tazminatı ödenmesi gereken şatlardan birisine göre o işyerinden ayrılması halinde işçiye veya işçinin ölümü halinde varislerine yapılan zorunlu bir ödemedir.
1475 Sayılı İş Kanunu’nda, İşçinin işe başladığı tarihten itibaren iş sözleşmesinin devamı süresince her geçen tam yıl için, işverenin işçiye 30 günlük giydirilmiş brüt ücreti üzerinden kıdem tazminatı ödenmesi gerekir. Bir yıldan artan sürelerde de aynı oran üzerinden ödeme yapılır.
Burada çalışanlara her bir yıl için ödenecek olan 30 günlük ücret giydirilmiş ücrettir. Kıdem tazminatı ile ilgili 30 günlük süre iş sözleşmeleri veya toplu iş sözleşmeleri ile işçi lehine değiştirilebilir.
Kıdem tazminatının hesaplanması son ücret üzerinden yapılır. Son ücret kavramı, çalışanın iş ilişkisi kapsamında iş gördüğü ve ücrete hak kazandığı en son ücreti ifade eder.
Kıdem tazminatı hesaplanırken, öncelikle işçinin bir günlük giydirilmiş brüt kazancı bulunur.
Kıdem tazminatının hesabına dahil edilecek ödemeler dikkate alınarak; işçiye sağlanmış aylık ödeme (işçinin son brüt ücreti) ve menfaatlerin bir günlük tutarı, yapılan ödemelerin 30’a bölünmesiyle bulunur.
Öte yandan, (yıllık olarak yapılan ödemelerden) son bir yıl içinde işçiye nakden veya ayni olarak yapılan ödemelerin toplam tutarı da 365’e bölünerek bir günlük tutarı hesaplanır.
Bulunan her iki tutarın toplamı alınarak kıdem tazminatının hesabına esas olacak günlük giydirilmiş brüt ücret bulunacaktır. Net olarak yapılan ödemelerin brüt tutarı bulunarak hesaplama bu miktar üzerinden yapılmalıdır.
İşçinin ücreti, akort ücret olarak tabir edilen sabit olmayan bir ücretse, son bir yıl içinde yapılan ödemelerin toplam tutarının yine son bir yıl içindeki çalışma gün sayısına bölünmesiyle bulunacak tutar, kıdem tazminatının hesabında esas alınır. Yine, son bir yıl içinde işçinin ücretine zam yapılmışsa, zammın yapıldığı tarih ile işçinin işten ayrılma tarihi arasındaki süreye göre ortalama günlük ücret tespit edilir.
Bu şekilde bulunan giydirilmiş günlük brüt ücret 30 ile çarpılarak her bir çalışma yılı için ödenmesi gereken kıdem tazminatı tutarı bulunur.
İşçi ve işveren arasında yapılan sözleşmede, kıdem tazminatı tutarının 30 günlük ücretten farklı bir ücretle ödenmesi kararlaştırılmışsa, yani işçiye her bir yıllık çalışması için 30 günden farklı (örneğin; 35 gün, 40 gün veya 45 gün) bir gün sayısı ile çarpılması belirtilmişse, kıdem tazminatı sözleşmede belirtilen rakam ile günlük tutarın çarpılması sonucu tespit edilir. Ancak, burada sözleşmede belirtilen gün sayısı ile giydirilmiş brüt günlük ücretin çarpımının tavan tutarı aşmamasına dikkat edilmelidir.
Kıdem tazminatına esas alınacak olan ücretin tespitinde İş Kanunu’nun 32. Maddesinde sözü edilen asıl ücrete ek olarak işçiye sağlanan para ve para ile ölçülmesi mümkün sözleşmeden ve kanundan doğan menfaatler de göz önünde bulundurulur. Bu menfaatlerin belirlenmesinde şu hususlara dikkat edilmelidir.
1. Yapılan ödemenin sözleşmeden veya kanundan doğması,
2. Süreklilik arz etmesi,
3. İşçiye sağlanan bir menfaat niteliği taşıması,
4. Para ve para ile ölçülebilir olması,
Bu esaslardan birinin bulunmaması halinde, işçiye sağlanan menfaat kıdem tazminatının hesabına dahil edilmez.
Kıdem tazminatı işçinin fiilen eline geçen ücret üzerinden değil, sigorta primi, vergi, sendika aidatı gibi kesintiler yapılmaksızın gerçekleşen son brüt ücreti göz önünde tutularak hesaplanır. Ayrıca ikramiye, prim, çocuk veya aile zammı gibi ödemelerle yemek, sağlık, giyim, yakacak, konut, aydınlatma, servis ücreti gibi parayla ölçülebilen süreklilik arz eden her türlü yardımlar kıdem tazminatı hesabında dikkate alınır.
İşçiye sağlanan özel sağlık sigortası yardımı ya da hayat sigortası pirim ödemeleri de para ile ölçülebilen menfaatler kavramına dahil olup, tazminata esas ücrete eklenmelidir.
Ancak, işçiye işyerinde işin yürütümünde işverence sağlanan ve iş sağlığı ve güvenliği mevzuatınca kişisel korunma aracı olarak verilmesi zorunlu bulunan iş elbisesi, iş ayakkabısı, baret, çizme, gözlük, eldiven gibi giyim eşyalarının parasal değerleri kıdem tazminatının hesabında dikkate alınmaz.
