Bir hak arama yolunda, usulüne göre sıralı yöntemle yapılmadığı sürece, haklı bile olunsa kişi haksız duruma düşebilir. Hak aramada sıralama atlandığında, bu durum yargıya yansıdığında, hakim kişinin iyi niyet kurallarını dikkate almadığı veya sıralı iç hukuk yollarını tüketmediği için iyi niyetli olmadığına hükmedebilir. Bu gibi durumların oluşmaması için, aşağıdaki sıralı hak arama yönteminin kişiler tarafından takip edilmesi kendi menfaatlerine olacaktır.
Lisans, yüksek lisans ve doktora eğitiminde 25 ayrı hukuk dersi alan, 25 yıllık akademik hayatında 20 den fazla hukuk dersi vermiş halen vermekte olan bir bilim insanı olarak, etik kurul üyelikleri, etik derneği çalışma grubu başkanlıkları, etik komisyonlarında çalışmış ve halen çalışan, bu konularda onlarca makale ve köşe yazısı yazan birisi olarak kişilere hak arama yolunda aşağıdaki sıralı yöntemleri takip etmelerini öneriyorum.
1. Haksızlığa uğradığı kişi veya kişilere usulüne göre, güzel sözle haksızlığa uğradığını bildirmek. (Makul bekleme süresi bir hafta veya en fazla bir ay)
2. Haksızlığa uğradığı kişi veya kişilere usulüne göre, güzel sözle haksızlığa uğradığını daha önce sözlü olarak ifade ettiğini ve halen aynı durumun devam ettiğini aksi durumda, mağduriyetin devamı nedeniyle bu mağduriyetin giderilmesi için aynı kurumda ise bir üst merciye hiyerarşi yoksa ebeveynine, ebeveyni yoksa köydeyse jandarma, kentte ise, emniyet birimlerine durumu şikayet edeceğini muhataba / muhataplara hatırlatmak ve bu konuda muhatabının sözlü cevabını beklemek. (Bu işlemi mutlaka yüz yüze yapmak gerekir. Yazışma ile son hatırlatma yazmak kişiyi iyi niyetli yapmaz. Zira mesajın veya ses kaydının muhatap tarafından bizzat görüldüğü veya okunduğu garantisi yoktur. Çünkü, kişi Whatsapp’tan veya kişisel mesaj ile veya eposta ile yazmış olsa bile ben görmedim, çocuğum veya bir yakınım telefonu açmış veya postayı açmış mesajını ben okumadım gibi muhatabın kendini haklı gösterebileceği cümlelerle karşı karşıya kalınabilir. (Haksızlığın devam etmesi durumunda makul bekleme süresi yoktur, son insani uyarı yüz yüze yapılmalıdır.)
NOT: İlk iki kademe ve özellikle 2. kademeden sonra haksızlık veya mağduriyet devam ederse 3. aşamaya geçilmelidir. Bu aşama geçilmeden kişi karşı tarafa dava bile açsa kişinin mahkemede hüsnüniyetle hareket etmediği iddia edilebilir. Zira haksızlık yapan kişinin haksızlık yaptığından haberi, bilgisi veya kastının olmaması muhtemeldir. Haksızlık fiilinin kanunda açıkça suç olarak tanımlanması durumunda ve bunun belgeli olması durumunda ilk iki aşamanın katedilmesi beklenmeyebilir.)
3. Haksızlığa uğranılan kişi veya kişilerin, bir üst mercisine ebeveyni veya amirine durumu sözlü olarak bildirmektir. (Makul bekleme süresi en fazla 15 gün)
4. Kişinin amiri veya ebeveyni yoksa durum bulunulan yerin en yakın polis veya jandarma kolluk gücüne intikal ettirilir. Burada durum değerlendirilmesi yapılarak mağduriyetin şikayet dilekçesine dönüştürülmesi kolluk güçleri ile istişare edilerek veya re’sen gerçekleştirilir. (Meşru azami bekleme süresi 30 gün)
5. Dördüncü aşamada verilen şikayet dilekçesi hakkında işlem yapılmaması veya mağduriyetin devam etmesi durumunda ilgili dilekçenin işleme alındığı tarih ve sayı numarası ile ve o dilekçenin veya ifade tutanağının bir fotokopisi veya görüntüsü ek yapılarak bir üst mercie, (aynı kurumda ise, kurumun en üst makamına, aynı kurum değilse il emniyet müdürlüğüne ilgili evrak ek tutularak yeni bir şikayet dilekçesi yazılmalıdır. (Meşru azami bekleme süresi 30 gün)
6. Beşinci aşamanın tatbik edilmesine rağmen halen mağduriyet devam ediyor ve resmi makamlar gereğini yapmıyor veya yapamıyor ise ve azami bekleme süresi doldurulmuş ise, (Türkiye devleti için) CİMER’e tüm dilekçe ve işlem suretleri eklenerek mağduriyetin devam ettiği bildirilir. (CİMER Meşru azami bekleme süresi 30 gün)
7. Altıncı aşama katedildikten sonra halen mağduriyet devam ediyor ve tatmin edici hiçbir işlem yapılmıyorsa durum DAVA DİLEKÇESİ ile Cumhuriyet savcılığı nezdinde adli mercilere iletilir. (Mağduriyete neden olan durum bir suç ise Cumhuriyet savcılığına, ekonomik veya manevi bir kayıp veya mobbing ise, ilgili sulh veya asliye mahkemelerine iletilir.) Dava dilekçesine o zamana kadarki bütün işlemlerin sıralı evrakları ve delilleri eklenir, varsa tanıkları yazılır. (Meşru azami bekleme süresi duruşmanın veya nihai kararın verilmesine kadardır.)
8. Yedinci aşamada adli mercilerden herhangi bir olumlu sonuç alınmadıysa, (takipsizlik kararı verilmesi, üç dört duruşma olmasına rağmen formaliteden yöntemlerle adliye mekanizmasında sürecin sürüncemede kalması ve MAĞDURİYETİN HALEN DEVAM ETMESİ durumunda) konu tüm evraklar ve delillerle etkili bir medya organına taşınabilir. (Durumun medyaya taşınması için, iç hukuk yollarının ve dava yollarının tamamının tüketilmiş olması ve mağduriyetin halen devam ediyor olması gerekir.)
9. Konunun medya aracılığıyla çözülememesi ve mağduriyetin devam etmesi durumunda son olarak mağduriyetin giderilmesi için medya kampanyası / lobisi yapılır. Konunun vahameti büyük ve üçüncü kişilerin emsal gösterilerek mağduriyetinin ortadan kaldırılması durumunda AVRUPA İNSAN HAKLARI MAHKEMESİ’ne başvurulur. İ.H.S 35. maddesine göre başvuru sahibinin iç hukuk yollarını tüketmesi ve kesin karar tarihinden sonra 4 ay içinde mahkemeye başvurması gerekmektedir.
Bu aşamadan sonra halen haksızlık devam ediyorsa, mağdurun veya mağdurların, kendi aralarında formel veya informel birleşerek MEŞRU YOLLARDAN hak arama mücadelesini sürdürmeleri gerekmektedir.
Hak arama yolu, tehdit, şantaj, fiziksel müdahale vb. kanun dışı yollara başvurarak sağlanamaz, sağlanmamalıdır. Bu durum zaten kişi psikolojisi açısından büyük bir buhran ve kronik bir karma psikolojisi oluşturur.
Son Söz ve Öneri:
Yeni karmaların ortaya çıkmaması, kişinin stresinin devam etmemesi kamu mekanizmalarının boş yere meşgul edilmemesi için, olası sorunların İYİ NİYETLE ilk ikinci aşamada çözülmesine gayret edilmelidir.
Froidyan bakışla Aristo’nun vecizesi son cümlemiz olsun:
İnsan düşünebilen AKILLI bir hayvandır.
