“Dil devriminin ereği; Türk dilinin kısırlaştırılması değil, genişletilmesidir.”
Mustafa Kemal Atatürk
Türkçemize virüs örneği giren yabancı sözcükleri ve kullanılışlarını atarak dilin arılaştırılması akımına dil devrimi denir.
Dilimizden çıkarılan Arapça, Farsça ve diğer yabancı dillerden karışan sözcüklerin yerine bölgenin ağzından Türkçe sözcükler seçilir. Kimi zaman da bütünüyle yeni sözcükler türetilerek kullanıma hazırlanır. Böylece dil hem arılaşmış, hem zenginleşmiş, hem de anlaşmış olup öz benliğine kavuşur. Hem de kavramların karşılığı bulunmuş olur.
Böylesine bir çaba birçok dilde kendini göstermiştir. Türkçemizde Atatürk, dil devrimine öncülük etmiştir. Bu konuda düşüncelerini yer yer ulusuna aktarmıştır. NUTUK adlı başyapıtında bunları okumak olanaklıdır. İşte onlardan birisi: “Bakınız arkadaşlar, ben belki çok yaşamam. Fakat siz ölene dek, Türk gençliğini yetiştirecek ve Türkçenin bir kültür dili olarak gelişmeye devamı yolunda çalışacaksınız çünkü Türkiye ve Türklük, uygarlığa ancak bu yolla kavuşabilir.”
Avrupa ülkelerinde yabancı sözcüklere tepki gösterme ilk kez Fransa’da olmuştur. Fransızca bir Latin dili olduğu halde Fransızlar XVII. yüzyılda kendi dillerine Yunanca, Latince, İtalyanca gibi dillerin gereğinden fazla girdiğini düşünmüşler ve dillerini temizlemek istemişlerdir. Kurulan «Fransız Akademisi» bu konuda birçok çalışma yapmıştır. Öte yandan Almanya’da da buna benzer dil devrimi çabaları olmuştur. Yakın zamanlarda ise «radyo, telefon, otomobil» gibi sözcüklerin Almancalarını bulup yerleştirme yolunda sürekli çalışmalar yapılmıştır. XVIII. yüzyılda Macarlar da bir dil devrimi yapmış ve dillerini Alman ve Latin baskısından kurtarmışlardır. Bu akım dillerine 10.000 den fazla yeni sözcük kazandırmıştır. Fince, Çekçe, Bulgarca, gibi diller de zaman zaman devrimler geçirmiştir.
Dilimize Yabancı Olduk
Ana dilimizi bozdular artık
Arap, İngiliz de Rus da ne bulduk
Lügatlere bile yazdılar artık
Kendi dilimize yabancı olduk
Caddeler sokaklar yollar ecnebi
Vitrinde halılar çullar ecnebi
Elbise üstünde pullar ecnebi
Kendi dilimize yabancı olduk
Artık her kafadan çıkıyor bir ses
Bir tuhaf bir alem olmuş tüm herkes
Tamam, okey oldu evet ise yes
Kendi dilimize yabancı olduk
Aleni der; bitti bizde beş duyu
Tükendi kalmadı âdeti huyu
Seni seviyorum oldu aylavyu
Kendi dilimize yabancı olduk.
Aleni Ali ya da Ali Dilki
*
