Mustafa Güzelgöz – Eşekli Kütüphaneci
(Eşekli Kütüphaneci; 1921 – 18 Şubat 2005),
Edindiğim bilgilere göre; 1940’lı yıllarda Ürgüp’te kütüphanecilik yapmış, görevi sırasında yıllarca yedi katır ve üç atı ile 36 köye seyyar kütüphane hizmeti götürmüştür. 1972 yılında emekli olan eşekli kütüphaneci, Türk kütüphaneciliğinde bir sembol olmuş[1] ve yaşam öyküsü yazar Fakir Baykurt tarafından Eşekli Kütüphaneci adı ile romanlaştırılmıştır.
Yaşamı
1921 yılında Ürgüp’te doğdu. İstanbul’da Tiftik ve Yapağı Dışsatım Birliği’nde depo memuru olarak çalışmaya başladı. II. Dünya Savaşı nedeniyle 1940 yılında askere alınarak üç buçuk yıl Tokat’ta askerlik yaptı. Askerlikten sonra memleketine döndü. Futbola olan ilgisini gören dönemin kaymakamı, kendisinden Ürgüplü gençleri futbola çalıştırmasını istedi ve karşılığında kendisini Tahsin Ağa Kütüphanesi’nde emekliye ayrılan memurdan boşalan kadroya atadı.
Böylece kütüphaneciliğe başlayan Güzelgöz, kütüphanecilik alanında herhangi bir bilgisi olmadığı halde kendini yetiştirerek modern bir kütüphane oluşturma çabasına girişti. İlk iş olarak Harf Devrimi’nden sonra kütüphanenin bir odasında çürümeye terkedilmiş Osmanlıca kitapları oradan çıkartarak kurtardı. Yakın çevresindeki tanıdıkları ile konuşarak ellerindeki kitapları kütüphaneye bağışlamalarını sağladı.[3]
Köylülerin yararlanamadığı kütüphaneyi onların ayağına götürmek üzere kitapları eşeklerle taşıma fikrini hayata geçirdi ve 36 köye eşeksırtında hizmet verdi. Bakanlıktan aldığı iki yeni memur kadrosu ve eşekler için yem bedeli talepleri karşılandı. Yeni görevlilerin kendi bölgesinde en az beş köye kendi eşekleri ile hizmet götürmesini sağladı.
Ürgüp dışındaki hemşerilerine mektup yazarak kitap bağışı, gazete ve dergi abonelikleri sağladı. Kütüphaneye radyo koyarak erkeklerin toplanması için köy kahvesine bir alternatif haline getirdi. Kadınların kütüphaneye gelmesi için dikiş makineleri satın alıp kütüphanede dikiş kursları başlattı.[4]
Mustafa Güzelgöz’ün yöredeki sosyal ve kültürel hayatı zenginleştiren diğer çalışmaları arasında spor teşkilatı kurması, Mustafapaşa ve Çökek köylerinde, köy duvar gazetesi için panolar oluşturması (Ulus Gazetesi, 1963), Ürgüp ilçesinde halk bilgisi çalışmalarını başlatması ve bando kurma çalışması, köylerde sinema makinesiyle istenilen gösterimler yapması, fotoğrafçılık çalışmaları için fotoğraf makineleri, agrandisör ve baskı sarf malzemeleri temin etmesi, jeneratör temin ederek elektrik olmayan köylerde dahi saydam gösterimi gerçekleştirmesi yer alır.
Ayrıca Çökek köyünde köylülerin ürünlerini değerlendirebilmesi için onları kooperatifçilik çalışmalarına yöneltmiştir.
Çalışmaları, halkına gönüllü olarak hizmet eden yaratıcı insanları ödüllendirmek üzere 1963 yılında ABD’de düzenlen bir yarışmada “The Lane Bryant Uluslararası İnsanlık Hizmetinde Gönüllü Takdirnamesi” ile ödüllendirildi. Kütüphaneye Amerikan Barış Gönüllüleri tarafından 1963 yılında bir cip, 1967 yılında ise Ürgüp’e geziye gelen ABD büyükelçisi tarafından bir pikap hediye edildi.[3]
Çalışmaları ile bir bölgesel kalkınma önderi haline gelen Güzelgöz, kütüphane müdürlüğü dışında birçok kurumda daha görev aldı. Asli görevi olan kütüphane müdürlüğünü ihmal ettiği, diğer görevlerinde şahsi çıkar sağladığı şikâyetleri üzerine bir soruşturma geçirdi ve emekliye ayrılması istendi. 1972 yılında düzenlenen bir jübile ile 28 yıl sürdürdüğü kütüphanecilikten ayrıldı.
Emekli olduktan sonra yaşamını Ürgüp’te sürdüren Mustafa Güzelgöz, ilerleyen yaşına bağlı solunum yetmezliği nedeniyle 18 Şubat 2005 tarihinde öldü.
Güzelgöz’ün hayatı, Fakir Baykurt’un “Eşekli Kütüphaneci” adlı romanına konu oldu. Roman, Baykurt’un ölümünden sonra 2000 yılında basıldı. Çalışmaları daha sonra yazar Aydın İleri ile gazeteci Tayfun Talipoğlu’nun ortak çalışması olan “Eşekle Gelen Aydınlık” (2006) adlı kitaba konu oldu.
2012 yılında İstanbul Maltepe ilçesinde Maltepe Üniversitesi yerleşkesinin yer aldığı Marmara Eğitim Köyü’ne bir heykeli ve 2017 yılında İstanbul’un Kartal ilçesi meydanına Niyazi Dedeoğlu tarafından yapılan heykeli dikilmiştir.
Eşekli Kütüphanecinin köylere seyyar kütüphane ulaştırma çabası, 2000’li yıllarda “bisikletli kütüphaneci” olarak halk kütüphanelerini tanıtma gibi faaliyetlere esin kaynağı olmuştur.
***
