Okurumuz M. D., "Bizim iş yerinde sendika da kabul ettiği için denkleştirme uygulaması getirildi. Şimdi biz mesaiye kaldığımız zaman yüzde 100 zamlı ücretle çalışıyorduk. Yani 20 TL yerine 40 TL alıyorduk. Şimdi denkleştirme yapılınca 1 e 1 diyorlar, bu doğru mu? Bizim fikrimize göre bunun 1'e iki olması gerekmiyor mu?" diyor.
Denkleştirme usulü iş hukukumuzda 4857 sayılı Yasa'yla düzenlenmiş konulardan birisidir. 4857 sayılı İş Kanunu'nun 63'üncü maddesine göre; genel bakımdan çalışma süresi haftada en çok 45 saat olarak belirlenmiştir. Bu süre, üst sınır olup, sözleşmelerle haftalık çalışma saatinin 45 saatin altında belirlenmesi de mümkündür. Aksi kararlaştırılmamışsa haftalık çalışma süresi, işyerlerinde haftanın çalışılan günlerine eşit ölçüde bölünerek uygulanacaktır.
4857 sayılı Kanun'un, çalışma süresi başlıklı 63'üncü maddesinde, haftalık çalışma süresinin iş günlerine eşit ölçüde bölünmesi kuralına esneklik getirilerek, sözleşmelerle haftalık normal çalışma süresinin işyerinde haftanın çalışılan günlerine farklı bir şekilde dağıtılabileceği kabul edilmiştir. Yapılan bu düzenleme ile sözleşmelerle haftalık çalışma süresi, haftanın günlerine farklı sürelerle dağıtılabilecektir.
Yine, işletmelerde, bazı dönemlerde haftalık çalışma süresinin üzerinde, bazı dönemlerde de haftalık çalışma süresinin altında bir iş gücüne ihtiyaç duyulabilmektedir. 4857 sayılı İş Kanunu ile bu ihtiyacı karşılamak üzere denkleştirme usulü getirilmiştir.
Günlük çalışmanın başlama ve bitiş saatleri ile dinlenme saatleri işyerlerinde işçilere uygun araçlarla duyurulacaktır. Yapılan işlerin niteliğine göre, işin başlama ve bitiş saatleri işçiler için farklı şekilde düzenlenebilecektir. (İKİÇSY/Md. 8)
İş Kanunu'na İlişkin Çalışma Süreleri Yönetmeliği'nin 5'inci maddesine göre, tarafların yazılı anlaşması ile haftalık normal çalışma süresi, işyerinde haftanın çalışılan günlerine günde 11 saati aşmamak koşuluyla farklı şekilde dağıtılabilecektir. Bu halde, yoğunlaştırılmış iş haftası veya haftalarından sonraki dönemde işçinin daha az sürelerle çalıştırılması suretiyle, toplam çalışma süresi, çalışması gereken toplam normal süreyi geçmeyecek şekilde denkleştirilecektir.
Denkleştirme iki aylık süre içinde tamamlanacak, bu süre toplu iş sözleşmeleri ile dört aya kadar artırılabilecektir. Parça başına, akort veya götürü gibi yapılan iş tutarına göre ücret ödenen işlerde de bu Yönetmeliğin denkleştirmeye ilişkin hükümleri uygulanacaktır. Denkleştirme dönemi içinde günlük ve haftalık çalışma süreleri ile denkleştirme süresi uygulamasının başlangıç ve bitiş tarihleri işverence belirlenecektir.
Haftalık çalışma süresinin haftanın çalışılan günlerine farklı şekilde dağıtılması durumunda, o işyerinde haftada 6 gün çalışılıyorsa bir işçi haftada en çok (11 X 6 =) 66 saat, 5 gün çalışılıyorsa en çok (11 X 5 =) 55 saat çalıştırılabilecektir.
Böylece, çeşitli nedenlerle iş yerlerinde "yoğunlaştırılmış iş haftası" uygulanabilecektir. Bu tür çalışmalarda işverene iki aylık bir denkleştirme süresi tanınmıştır. Bu süre toplu iş sözleşmeleri ile dört aya kadar artırılabilecektir. Bu şekilde, yoğunlaştırılmış iş haftasından sonraki haftalarda işveren işçiyi daha az sürelerle çalıştırması durumunda, işçiye fazla çalışma ücreti ödemek zorunda kalmayacaktır. Buna göre, örneğin haftanın 5 günü çalışılan bir işyerinde işçi üç hafta boyunca haftalık toplam 55 saat çalışmışsa, daha sonraki üç hafta boyunca haftada 35 saat çalıştırılmak suretiyle, haftalık ortalama çalışma süresi olan 45 saat aşılmamış olacaktır. Yıl içinde, ikişer aylık dönemler içerisinde kalmak koşulu ile denkleştirme esasına göre çalışma yaptırılabilecektir. Ayrıca, haftanın değişik günlerinde farklı çalışma süresi uygulanacaksa, bu durumla ilgili olarak yazılı sözleşme yapılması veya sözleşmelere bu yönde hüküm konulması gerekmektedir.
Getirilen bu düzenleme ile fazla çalışma ve fazla süreli çalışmanın belirlenmesinde, artık günlük çalışma süresi yerine haftalık çalışma süresinin esas alınması kabul edilmiştir. Haftalık en çok 45 saati aşan çalışmalar fazla çalışmadır. Ancak işyerlerinde iş sürelerinin günde 11 saati aşmamak üzere farklı bir biçimde, yoğunlaştırılmış iş haftalarının uygulandığı durumlarda, yani denkleştirme esasının uygulandığı hallerde, işçinin ortalama çalışma süresi normal haftalık iş süresini aşmamak koşulu ile bazı hallerde toplam 45 saati aşsa dahi bu çalışmalar fazla çalışma sayılmayacaktır.
Kanunda yazılı koşullar çerçevesinde, haftalık 45 saati aşan çalışmalar fazla çalışma ve haftalık çalışma süresinin sözleşmelerle 45 saatin altında belirlendiği durumlarda yukarıda belirtilen esaslar dahilinde uygulanan ortalama haftalık çalışma süresini aşan ve 45 saate kadar yapılan çalışmalar fazla sürelerle çalışma olarak ifade edilebilecektir. 4857 sayılı Yasa'da, her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının en az yüzde elli yükseltilmesi, her bir saat fazla süreli çalışma için verilecek ücret ise normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının en az yüzde 25 yükseltilmesi suretiyle ödeneceği hükme bağlanmıştır.
Ancak, denkleştirme usulüne göre işçi çalıştırılması durumunda, yoğunlaştırılmış iş haftası veya haftalarından sonraki dönemde işçinin daha az sürelerle çalıştırılması suretiyle, toplam çalışma süresi, çalışması gereken toplam normal süreyi geçmeyecek şekilde denkleştirilmesi halinde ayrıca fazla süreli çalışma veya fazla çalışma ücreti ödenmeyecektir. Bu durumda, denkleştirme iki aylık süre içinde tamamlanacak, bu süre toplu iş sözleşmeleri ile dört aya kadar artırılabilecektir.
İşçilerin sağlıklarını korumak amacıyla, 24 saat içinde işçiye kesintisiz 12 saatlik bir dinlenme olanağı sağlayacak şekilde günlük çalışma süresinin bir işçi için en fazla ara dinlenmeleri hariç 11 saat olması hükmü getirilmiştir. Mutlak surette bu çalışma süresinin üzerinde işçiler çalıştırılmamalıdır. Zira, bu durum günlük çalışma süresinin üzerinde işçi çalıştırılması hem İş Kanunu ile yasaklanmış, hem işçilerin moral-motivasyonunu ve verimini düşürerek hatalı üretime sebebiyet vermekte, hem fire oranları artmakta, hem de iş kazalarının artmasına sebebiyet vermektedir.
Sağlık kuralları bakımından günde ancak yedi buçuk saat veya daha az çalışılması gereken işlerde çalışanlara; çocuk ve genç işçilere; gebe, gece postalarında çalışan kadınlara; yeni doğum yapmış ve çocuk emziren işçilere denkleştirme esasına göre çalışma yaptırılmayacaktır.
Bu kanunun 63'üncü maddesinde ve bu maddede belirtilen yönetmelikte belirlenen çalışma sürelerine aykırı olarak işçilerini çalıştıran işveren veya işveren vekiline 2012 yılında 1.200 TL para cezası verilecektir. (Bu cezalar her yıl VUK 298'inci maddesince belirlenen yeniden değerleme oranında artmaktadır.)
Sonuç olarak, denkleştirme usulü çalışma ile getirilen sistem fazla çalışmadan farklı olup, normal çalışma süresinin iş günlerine farklı şekilde bölünmesiyle işin yoğun olduğu dönemlerde günlük 11 saate kadar çalışılmakta, ancak bunun karşılığında fazla çalışma ücreti ödenmeyerek diğer günlerde çalışma süresi aynı oranda azaltılmakta, Sonuçta da haftalık 45 saatlik bir çalışma süresi yakalanmaktadır. Yani, denkleştirilen sürelerde sadece normal ücret ödenecektir. Herhangi bir farklı, ilave ücret ödenmeyecektir.
Ancak, bu şekilde denkleştirme yapılması sonrasında 45 saatin de aşıldığı durumlarda yine en az yüzde 50 artırılmış (sözleşmelerle bu oran artırılabilmektedir) saat ücreti üzerinden fazla mesai ödenmesi gerekmektedir.
