Az çalışanın emeklilik maaşının çok olmasıyla çok çalışanın emeklilik maaşının düşük olması tartışmaları sürüyor. Haber 7’nin Sosyal Güvenlik Uzmanı Resul Kurt konuyu irdeledi.
Hem bu köşede, hem de diğer sosyal güvenlik uzmanı meslektaşlarımızın gazetedeki köşelerinde sık sık dile getirdikleri bir konudur bu. Gerçekten de çok çalışanın maaşı düşüyor.
Elbette kafası karışan okurlarda bunun neden olduğunu bir türlü anlayamadı. Öyle ya, bir yanda az çalışıp çok maaş alan birisi dururken, öbür yanda ise çok çalışıp az maaş alan olunca insan okuduklarına inanamıyor.
Bunun en temel nedeni emekli aylığı bağlanma sisteminden kaynaklanıyor. Basit olarak anlatmak gerekirse, bir SSK’lının emekli aylığı “aylık bağlama oranı x ortalama aylık kazanç” formülüyle bulunuyor. Mevcut sistemde emekli aylığını belirleyen en önemli etken ortalama aylık kazanç ve aylık bağlama oranı.
Bu bir kişinin prim tutarının ve prim gün sayısının ne kadar yüksek olursa, o kadar fazla emekli aylığı bağlanması anlamına geliyor. Ancak 2008 öncesindeki prim gün sayısı ne kadar fazla olursa, emekli aylığı o denli yüksek, yine 1.10.2008 sonrası prim gün sayısı ne kadar fazla olursa da emekli aylığı o kadar düşük oluyor.
Şu an en düşük SSK emekli aylığı yaklaşık 620 TL olarak bağlanıyor. Oysa bundan bir yıl önce bu tutar 650 TL civarındaydı. Her geçen gün çalışanlar aleyhine bir durum ortaya çıkıyor. Özellikle 1.10.2008 sonrası çalışma süresi arttıkça emekli maaşı buna bağlı olarak daha fazla düşüyor. Emekli aylığındaki bu düşüşten etkilenmemek için en azından aylık brüt SGK matrahının 2,500 TL civarında olması gerekiyor. Yani, aylık brüt SGK matrahının 2,500 TL’den daha düşük prim ödeyenlerin maaşlarında her geçen gün düşüş oluyor.
Sorunun ana kaynağı, emekli maaşlarının hesaplanmasında 3 farklı dönemin dikkate alınması ve bu 3 dönemin de farklı uygulamalara bağlı olmasıdır. 2008 yılı sonrasında emekli olan bir SSK’lı (4/a’lı) için üç sistemden gelen aylık;
-1999 yılı ve daha öncesindeki çalışmaları için gösterge-katsayı sistemi olan son 10 yılın veya son 5 yılın ortalamasına göre kısmi bir aylığı,
-2000 ile 2007 yılları arasında çalışmaları için TÜFE’li güncelleştirilmiş prim esasına dayanan sisteme göre hesaplanan kısmi bir aylığı,
-2008 ve sonrası için Aylık Bağlama Oranlarının düşürüldüğü ve Gelişme Hızının sadece %30’u hesaplamalara katıldığı yeni sisteme göre hesaplanan bir kısmi aylığı,
Dikkate alınarak belirlenmektedir.
***
1. 1990-1999 tarihleri arası
Bu dönemde Ortalama Yıllık Kazanç ve gösterge sistemi kullanılmaktadır. Ortalama yıllık kazanç, ödenen sigorta primi dikkate alınarak hesaplanmaktaydı. Sigortalının 2000 yılı öncesine ait son 5 takvim yılındaki (üst göstergeden aylığa hak kazananlar için 10 takvim yılındaki) sigorta primleri toplamının 5’e ( ya da üst göstergeden aylığa hak kazananlar için 10’a) bölünmesiyle belirlenmekteydi.
31.12.1999 gününe kadar geçerli olan sistemde normal şartlarda 5.000 prim günü için Aylık Bağlama Oranı yüzde 60’dır. Aylık Bağlama Oranı, 5.000 prim gününden sonra her 240 gün için yüzde 1 ve ayrıca kadınlar için 50, erkekler için 55 yaşından sonraki her yaş için de yine yüzde 1 oranında arttırılmaktaydı.
Sigortalının bu dönemde hesaplanacak aylığı Gösterge x Katsayı x ABO (Aylık Bağlama Oranı) formülüne göre belirlenir.
***
2. 01.01.2000-30.09.2008 tarihleri arası
Bu dönemde gösterge katsayı sistemi kaldırılarak, güncelleştirilmiş prim esasına dayanan farklı bir sistem getirilmişti. Sigortalının 2000 ve daha sonraki yıllara ait prime esas yıllık kazançları; kazancın ait olduğu yılı takip eden takvim yılları için TÜİK tarafından açıklanan yıllık TÜFE ve GH ile ayrı ayrı çarpılarak güncel değeri bulunur. Bu döneme ait bütün güncellenmiş kazançlar toplanır ve bu döneme ait prim gün sayısına bölünerek OGK (Ortalama Günlük Kazanç) bulunur. OGK 30 ile çarpılarak OAG (Ortalama Aylık Gelir) hesaplanır.
Bu dönem için Aylık Bağlama Oranı, sigortalının toplam prim ödeme gün sayısının;
• İlk 3600 günün her 360 günü için % 3,5,
• Sonraki 5400 günün her 360 günü için % 2,
• Daha sonraki her 360 gün için % 1,5 oranlarının toplamından oluşmaktadır.
***
3. 01.10.2008 tarihi sonrası
Aylık Bağlama Oranları düşürülmüş ve Gelişme Hızının tamamı yerine sadece %30’u hesaplamalara katılmıştır. Bu dönem için Aylık Bağlama Oranı her 360 gün için %2 olarak belirlenmiştir. 5510 sayılı kanunla birlikte Aylık Bağlama Oranı hesaplaması prim ödeme gün sayınızın her 360 günü için yüzde 2 olmak üzere 9000 gün için yüzde 50 olarak belirlenmiştir. Yani;
1999 öncesi 9000 gün için yüzde 76
01.01.2000-30.09.2008 döneminde ise 9000 gün için yüzde 65
1.10.2008 sonrası 9000 gün için yüzde 50.
***
Sorun hatalı kanundan kaynaklanıyor
Görüldüğü üzere, 1.10.2008 sonrasında çalışma süresi arttıkça aylık bağlama oranı düşmektedir. Bu sistem sigortalıları erken emekliliğe teşvik ediyor. Yani, sisteme daha uzun süre prim ödeyenler düşük aylık bağlama oranıyla adeta cezalandırılıyor. Oysa 25 yılın üzerinde prim ödeyen sigortalılar hem daha fazla prim ödüyor, hem de emekli olması halinde alabileceği emekli maaşından feragat ediyor. Bu nedenle öteden beri uygulanan bu yanlışlık düzeltilmelidir. Sosyal güvenlik sistemine daha uzun süre prim ödeyen sigortalıların aylık bağlama oranları gün sayısındaki artışa bağlı olarak kademeli şekilde artırılmalıdır.
Dolayısıyla sorunun çözümü sistemde esaslı bir değişiklikle, daha uzun süre prim ödeyenlere daha yüksek aylık bağlama oranı getirilmesiyle ve sistemdeki hataların düzeltilmesiyle çözülebilir.
