Yoğun bir hafta çalışmışsınızdır. Gazeteyi amirleriniz iş yerinde okutmazlar. Akşam olduğunda eve toplu aracın kalabalığında veya yoğun trafikte aracınızla milim milim ilerleyerek eve aç bir halde ulaşırsınız. Çocuklar, eşinizle sohbet yemek derken gazeteye şöyle bir göz gezdirirsiniz. Bulmacayı çok sevmenize rağmen ayak uzatımında televizyonun karşısında yemeğin verdiği şekerlemeyle gevşersiniz. Bulmacayı çok sevmenize rağmen çözemeden yatak odasının yolunu tutarsınız. Ve hafta sonunu gelsin diye dört gözle beklersiniz.
Tatil günleri bir başkadır. Biraz geç uyanmanın dinçliği ile dışarı çıkıp, gazete ve sıcak ekmeğinizle eve dönersiniz. Sessiz bir köşeye çekilip önce gazetenin her tarafını özlemle okursunuz. Ardından o çok sevdiğiniz bulmaca sayfası ile burun buruna gelirsiniz. Güzelce katlayıp sağdan sola, yukarıdan aşağıya doğru boşlukları doldurursunuz. Bilemediğiniz sorulara bazen kızarsınız. Kalemi ağzınıza götürüp yukarı doğru bakıp düşünür de düşünürsünüz. Bu soruyu bilmeniz gerekir. Zira ondan sonraki sorular burada düğümlenmiştir. Uzaktan eşinize seslenirsiniz? “Karıcığım güzel söz söyleme, hitabet sanatı nedir?” diye sorarsınız. “Retorik” yanıtı ile sevinirsiniz. “Ya biliyordum. Dilimin ucundaydı” diyerek alt beyinciğinize sitem edersiniz. Bazen bilemediğiniz soruları telefonunuzdan araştırıp bulmacayı sonlandırdığınızda keyif alır ve böbürlenerek başka işlere yumulursunuz…
Evet, bu soruları kimler hazırlıyordu? Ve kimler sizi bu kadar yorup beyninizin daha iyi çalışmasını sağlıyordu.
Sizleri Bulmacacı Hakan Kayar ve ona destek veren ve bulmacaları birlikte hazırladıkları Eşi Aleksia ile tanıştıracağım. Bu kez soruları o değil ben soracağım. Umarım keyifli bir röportaj olur.
Hakan Bey bulmaca ile ilgili sorularıma geçmeden önce okuyanlara kendinizden ve Aleksia hanımdan bahseder misiniz?
Bir tarafım Bulgaristan, diğer tarafım hem Bulgaristan hem Selanik göçmeni olan Kırklareli kayıtlı, İstanbul 1970 doğumluyum. Aleksia Hanım Yunanistan göçmeni, İstanbul 1979 doğumludur.
Bulmaca çözme ve hazırlama merakınız nasıl başladı anlatır mısınız?
İkimizde birbirimize zaman zaman anlatırız bunu; ilk önce aşırı bulmaca çözme merakıyla başlayan serüvenimiz sonra nasıl hazırlanıyor sorusuna yöneldi. Böylece çözümlerden yola çıkarak, hazırlama mantığına kendimiz ulaştık. Hayatımızın her alanında olduğu gibi biraz matematik işin içine girdi, sonrasında da kelime haznesi artmaya ve daha çok kitap karıştırmaya başlayınca kelimeler karelere düşmeye başladı.
Bulmaca çözenlerin en kolay bildiği soru sanırım “Boru Sesi” nedir sorusudur. Doğru mu? Gerçekten boru sesi “Tİ” olarak mı çıkar?
Bulmacalarda iki harfli cevaplar bulmaca hazırlayanları ve çözenleri kurtaran soru ve cevaplardır. Şöyle düşünelim; periyot cetvelini zamanında ezberleyemediği için kırık not alanlar, bulmaca sayesinde ileriki yaşamlarında cetvelin hepsini ezberlemiş oldular. Biz normalde iki harfli cevaplar sormamak üzere bir dönem iyi bir gayret gösterdik. Lakin bu seferde bu kurtarıcı iki harfliler olmayınca çözenler bulmaca zor demeye başladılar. Bu yüzden tekrar iki harflilere dönüş yapmak zorunda kaldık.
Sorunuzun ilk bölümüne cevaben bu kadar uzun bir girizgahı yaptık. Gelelim “Boru Sesi” ne. Biliyorsunuz ki özellikle çengel bulmacalarda soru yeri azdır. Kısa ve net soru sormanız gerekmektedir. “Boru Sesi” aslında ABD kaynaklıdır. Şöyle ki; ABD iç savaşlarında kaybedilmişler için bir ağıttır aslında. Milli marşlar öncesi çalınan ti sesidir. Ve ABD kökenlidir. Bizde de İstiklal Marşı öncesi çalındığı olur resmi törenlerde ve her çalındığında “Neden?” diye sorarım. Emperyalizme karşı duran İstiklal Marşımız öncesi ABD menşeli ti sesi neden çalınır? Bu konuda daha detaylı bilgi almak isteyenler için ‘Musiki Dergisi’ni referans olarak verebilirim.
Sizce Türkiye’nin en zor bulmacası hangi gazete veya dergi tarafından hazırlanıyor?
Bu sorunuzun cevabı çözenin kapasitesinde saklıdır aslında. Hiç bir şey bilmeyene hazırlayanın en kolay dediği bile zor gelir. Örneğin “Efor” kelimesini ” Çaba, güç.” diye sorarsanız “Kolay”, “Eski Isparta devletinde yönetimi ve halkı denetleyen beş yüksek kişiden her birine verilen ad.” diye sorarsanız “Zor” olarak nitelendirildiği gibi “Isparta” diye bir devlet mi varmış diye bir bakmışsınız telefonunuza soru gelir. Lakin kaybettiğimiz bulmaca hazırlayan üstatlarımız vardı, yıllardır takip edilen, keza hayatta ve halihazırda hazırlayan üstatlarımız var. Sizi araştırmaya yönlendiriyorsa bir bulmaca bizce o zordur ve zor olan güzeldir.
Zor dediğiniz bir bulmacanın her karesini doldurabilir misiniz?
Bilgi öyle bir denizdir ki bizler sandalımızı ne kadar doldurursak ve onu paylaşırsak bilgi sahibiyizdir. Bulmacada esas olan şudur aslında; daha önce kaydettiğiniz, kenarda köşede kalmış bilgilerinizi ilk anda çıkmayabilir çözerken, bir harf bağlantılı sorudan çıkıp o kenarda kalmış bilgiyi aydınlatabilir. Hazırlarken bunlara dikkate alırız. Çözeni zorlarken, ipucu da vermeye çalışırız. Her hazırlayanın bulmaca çözme gücü yüksektir. Ama sorun hazırlamaya başladıktan sonra eline alıp çözen ya yoktur ya çok azdır. Hazırlamak, üretmek bambaşka bir duygudur.
Bulmaca hazırlama çalışmalarına nasıl başladınız? Şu anda kaç işletmeye bulmaca hazırlıyorsunuz?
Bulmaca hazırlamaya 1988 senesinde başladım. Aleksia hanım tanıştıktan sonra hazırlamaya başladı. Birlikte ulusal, yerel, yurt içi, yurt dışı çalışmalarımızın tam sayısını vermiş olsak bile yarın değişebiliyor. Gazeteler sayfa arttırırken ve azaltırken ilk sizi düşünebiliyor çoğu zaman.
Bir gazetenin yarım sayfalık bir çengel bulmacasının hazırlanma süreci ne kadardır?
Ham haliyle -sorusuz,kontrolsüz,mizanpaj yapılmadan- 30-40 dakika kadar diyebilirim. Bazen bulmacaya başlarsınız, takılırsınız -bizim tabirimizle kelimeler akmaz- siler yeni baştan başlarsınız.
Bulmacaları eşinizle birlikte hazırlarken, aile yaşantınızı özellikle çocuklarla olan ilgilerini engelliyor mu?
Aile yaşantımızı engellemiyor, birimiz yaparken diğerimiz ilgilenebiliyor. Hatta bu hastalandığımızda aynı iş yapmanın faydasını görüyoruz.
Bulmaca hazırlarken en zorlandığınız alan hangisidir?
Dini ve çocuk bulmacalarında çok daha dikkatli olmak zorundayız.
İyi bir bulmaca çözmek ve hazırlamak için gerekli kriterler nelerdir?
Bulmaca hazırlamak için araştırmacı olmak gerekiyor. Bir bulmaca dergisi “İller Bulmaca” eki veriyor. Bulmacaların içinde o il ağırlıklı bilgiler vermek zorundayız. Normalde bir çırpıda bitirebileceğimiz bulmacalar için sürekli araştırıyor, bilgi topluyoruz ve sonrasında topladığımız kelimelerle, bilgilerle bulmaca hazırlamaya başlıyoruz. İyi bir araştırmacı ve okur olmak zorunda hazırlayanda çözen de.
Bulmaca çözmenin 1,5 kilogramlık ve 500 milyar hücrenin bulunduğu beynimize olan katkısı hakkında bilgi verir misiniz?
Hücrelerimizi sürekli irtibat alinde tuttuğuna inanıyorum. Bazen bir kelime okuduğunuz bir kitabı, bazen ailenizi, babanızı, annenizi, kızını, oğlunuzu, kardeşinizi bile hatırlatır o cevabı yazarken. Beyin biliyorsunuz duygularla örülen ağlarla iletişim sağlar bir kelimenin akabinde. Düşersiniz, canınız acır, bu bir bağdır. “Düşmek” kelimesini bulmacaya cevap olarak yazarken birden düştüğünüz bir anınız gelir aklınıza. Bir de Alzheimer hastalığına iyi geldiği söylenir uzmanlar tarafından.
Hangi tür kitapları okursunuz? Edebiyatın içinde yazanların bulmaca çözmeleri çalışmalarına katkı verir mi?
Çok çeşit kitap okuruz. Psikoloji, biyografi, klasikler. Yazarların katkıları olmaz olur mu? Örneğin Ahmet Hamdi Tanpınar’ın “Huzur” kitabını okurken gördüğüm kelimeyi önce cümle içerisinde şu anlama geliyor diye düşünür, sonra sözlüğe bakar ve en sonunda not ederim bir bulmacada kullanmak, hatta konuşmalarımızda yer vermek için.
Bulmaca çalışmalarınızda yeni teknikleri araştırır mısınız? Çocuklar için hazırladığınız bulmaca var mıdır?
Vakit buldukça araştırırız. Yeni bir bulmaca yapabilir miyiz diye düşünürüz. Bazen de yarışma formatı hazırlarız. Çocuklar için hazırladığımız dönem dönem çalıştığımız yerlerin isteğine göre hazırlarız. Hatta ders kitaplarında bulmacalar görüyorum ve üzülüyorum. Çünkü bulmacayı o kadar güzel kullanabileceğimiz bir ortamı özensiz bulmacalarla çürütüyoruz maalesef. Tamam ortada bir emek var hazırlamışsın da biraz dikkat. Biz yazılı sınavları bile bulmaca ile yapmaya taraftarız. Görsellerle destekli ünite sonrası bir bulmaca öğrencinin bilgisini pekiştirecek, görsel olarak, okuyarak, üniteye dönerek araştırmasını sağlayacak bulmacaların olmasını temenni ediyor ve savunuyoruz.
Bulmaca tarihi ile ilgili bilgi verir misiniz?
Bunun cevabı klasik olacak. 18. yy. İngiltere’sinde çocuklara has icat edilen bazı bulmacalar, zeka geliştirdiğine inanılarak popüler hale gelmiş; bu dönemde pek çok bulmaca kitabı yayınlanmıştır. 1913 Yılında İngiliz göçmen Arthur Wynne, New York World gazetesinde çalışırken editörü, kendisinden Pazar eğlence sayfası için yeni bir oyun bulmasını istedi. Wynne, çocukluğundan hatırladığı sihirli kareler adlı bulmacaya benzeyen kelime oyununu yaparak bugünkü bulmacanın temelini atmış oldu.
Modern anlamda ise ilk bulmaca , 21 Aralık 1913’de New York’da çıkan World gazetesi pazar eki olan Fun ‘da yayımlandı ve kısa zamanda halkın çok büyük bir ilgi ve beğenisini kazandı. 1923’e gelindiğinde ise A.B.D’nin önde gelen gazetelerinin çoğunda artık bulmacalar neşrediliyordu. Bu moda daha sonra İngiltere’ye peşinden de tüm hızıyla Avrupa’da yayıldı ve sevildi. Çok farklı bulmaca türleri ortaya çıktı.
Bu çalışmalarınızdan dolayı ekonomik getirisi sizi tatmin ediyor mu?
Ekonomik getirisi daha öncede belirttiğimiz gibi yönetimlerin aklına ilk siz geldiğiniz için değişkenlik göstermekte.
Takipçilerimden birisi bizlere manalı ve kitap karıştıracak sorular sorsun diyor, ne dersiniz?
Takipçiniz haklı. Sosyal medya platformlarından bizleri takip etsinler. Çalıştığım yerler orada var. O yayınları ve bizleri takip ettiklerinde böyle soruları görecekler. Hatta en son Bursa ile ilgili bir soru paylaştık. İlginç bir bilgiydi. Soru haline getirdik. Eğer konu ile ilgili bilginiz yoksa araştırırsınız bu bilgiyi. Bizde araştırarak bulduk ve soru olarak kullandık. Bunu Google’dan yazıp aramanız bile araştırmadır. Şimdilerde kütüphaneye giden az.
Sorularıma içtenlikte yanıt verdiğiniz için size çok teşekkür ediyor, çalışmalarınızda başarılar diliyorum. Eklemek istediğiniz başka konular varsa beklerim. Yaşantımız da umarım bulmacanın “Boru Sesi” gibi sorular kıvamında olsun…
Bu röportaj için biz size teşekkür ederiz. Biz keyif aldık, umarız ki okurlarımızda keyif alırlar. “Boru Sesi” emperyalisttir. Kıvama illaki bir ad bulacaksak bu “Adalet” olursa seviniriz. Adaletli bir yaşam iyidir.
Ertuğrul Erdoğan
Ocak 2019/Bursa
