Geleneksel yönetim anlayışının yerini yeni yönetim anlayışına terk etmesi ile birlikte, kamu yönetiminde yeniden yapılanma gereksinimi ortaya çıkmıştır. Bu yeni anlayışta esas olan; vatandaş odaklı, yerelin tüm unsurlarını tanıyan, yönetişim becerileri içeren, hesap verilebilir şeffaflık içinde varlığını sürdürmektir.
5393 Sayılı Belediye Kanunu’nun geneline bakıldığında kolayca tespit edilebilecek bu hususlara ek olarak; hizmetlerden yararlananların memnuniyetini artırmak, hukuka uygunluğu, etkinliği ve verimliliği sağlamak için vatandaşların taleplerini temel alan anlayışı uygulamaya koymak gerektiği vurgulanmıştır.
Belediyelerin görev alanının sadece imar, su ve kanalizasyon, ulaşım gibi kentsel altyapı, coğrafî ve kent bilgi sistemleri, çevre ve çevre sağlığı, temizlik ve katı atık, zabıta, itfaiye, acil yardım, kurtarma ve ambulans, şehir içi trafik, defin ve mezarlıklar, ağaçlandırma, park ve yeşil alanlar gibi hizmetlerden ibaret olmadığını düşünüyorum. Sosyal hizmet ve yardım gibi konular da belediyelerin önemli görev sorumluluk alanıdır.
Belediye ile çevre temizlik vergisini ödemekten öte (o da elektronik ortamda) temas kurmamış bir vatandaşım. Bu yazımda yerel yönetimlerde bulunan süreçleri kişisel öncelik sırama göre amatörce sıralayarak, içlerinden birini odağa aldım. Bu odağı “Yerel yönetimler, engelli vatandaşlar konusunda etkin biçimde nasıl rol oynayabilir?” sorusu oluşturdu. Proaktif özellik barındıracak nitelikte yazıma devam ederken sorunun içeriğinin önemini arttıran özellikleri ve iyileştirme çabalarını sıraladım.
Bu konuda 13.07.2005 tarihinde Resmi Gazete ’de yayınlanan 5393 sayılı Belediye Kanunda yer alan görev ve sorumluluklar:
Madde 14-Belediye hizmetleri, vatandaşlara en yakın yerlerde ve en uygun yöntemlerle sunulur. Hizmet sunumunda engelli, yaşlı, düşkün ve dar gelirlilerin durumuna uygun yöntemler uygulanır.
Madde 38- n) Bütçede yoksul ve muhtaçlar için ayrılan ödeneği kullanmak, engellilere yönelik hizmetleri yürütmek ve engelliler merkezini oluşturmak.
Madde 60- i) Dar gelirli, yoksul, muhtaç ve kimsesizler ile engellilere yapılacak sosyal hizmet ve yardımlar.
Madde 77- Belediye; sağlık, eğitim, spor, çevre, sosyal hizmet ve yardım, kütüphane, park, trafik ve kültür hizmetleriyle yaşlılara, kadın ve çocuklara, engellilere, yoksul ve düşkünlere yönelik hizmetlerin yapılmasında beldede dayanışma ve katılımı sağlamak, hizmetlerde etkinlik, tasarruf ve verimliliği artırmak amacıyla gönüllü kişilerin katılımına yönelik programlar uygular.
Maddelerinde yer bulmuştur. Ayrıca;
5378 sayılı Kanunun 13 Maddesinin son fıkrası, sosyal ve mesleki rehabilitasyon hizmetlerinin belediyeler tarafından verildiği, bu hizmetlerin sunumu sırasında gerekli gördüğü hallerde, halk eğitim ve çıraklık eğitim merkezleri ile işbirliği yapabilecekleri, engellinin rehabilitasyon talebinin karşılanamaması halinde engelli, hizmeti en yakın merkezden alarak ve ilgili belediye her yıl bütçe talimatında belirlenen miktarı hizmetin satın alındığı merkeze ödeyeceklerine yer verilmiştir. Bu bilgiler ışığında engelliler belediyeden sosyal ve mesleki rehabilitasyon hizmeti talep ettiklerinde belediyenin “böyle bir hizmetimiz yok” dememesi gerektiğini düşünüyorum. Çünkü kanun engellilere kendi bulundukları belediye dışında başka bir belediyenin sınırları içerisinde de olsa bu haktan yararlandıkları takdirde masrafların, engellilerin bağlı bulunduğu belediye başkanlığından talep etme hakkı olduğunu söylemektedir.
30 Mart 2007 de Türkiye tarafından imzalanan, TBMM de 3 Aralık 2008 tarihinde oylanarak kabul edilen Birleşmiş Milletler Engelli Hakları Sözleşmesi, engelliler ile ilgili alınacak tüm kararlarda engellilerin ve ailelerinin tam katılımının sağlanması gerektiği güçlü bir şekilde belirtilmiştir. Sosyal Güvenliği olmayan engelli birey, belediyeden sosyal yardım ve hizmet talep etme hakkı vardır. BM İnsan Hakları Beyannamesi’nin 28. maddesi de hak ve özgürlüklerin gerçekleşeceği bir toplumsal ve uluslararası düzeni talep etme hakkına dikkat çekmektedir.
Muhtelif okumalarım, şahsi gözlemlerim, tamamladığım yüksek lisans programında aldığım “Bilimsel Araştırma Yöntemleri” ve “Büyükşehir Belediyeleri ve İstanbul’un Yönetim Yapısı” isimli derslerin katkısı ile yerel yönetimlerdeki süreçler ve ilişkisel öncelik sıralamasında kişisel öncelik sıralamamı yaptığımda çıkan sonuç ve yukarıdaki soruya ait önerilerim şöyledir;
Kültür ve Sosyal İşler Müdürlüğü
Çevre ve Temizlik Müdürlüğü
Park ve Bahçeler Müdürlüğü
Sağlık İşleri Müdürlüğü
İmar ve Şehircilik Müdürlüğü
Zabıta Müdürlüğü
Fen İşleri Müdürlüğü
Hukuk İşleri Müdürlüğü
Bilgi İşlem Müdürlüğü
İç Denetim Birim Başkanlığı
Mali Hizmetler Müdürlüğü
Özel Kalem Müdürlüğü
Emlak İstimlak Müdürlüğü
*Sivil toplum kuruluşları ve gönüllülerin nitelikleri ve çalıştırılmalarına ilişkin usul ve esaslar İçişleri Bakanlığı tarafından çıkarılan yönetmelikle belirlense de engellilerin karşılaştıkları zorlukların en aza indirilmesi ve hatta tamamen yok edilmesi için öncelikle karşılaşılan zorlukların tespit edilmesi ve buna yönelik çalışmalar yapılması gereklidir. Tam bu noktada yerel yöneticilerin kimler tarafından oluşması gerektiği önemlidir. Belediye meclislerinin oluşumunda engellilere ne kadar yer verildiği, engellileri tanıyabilmek için onları temsil edecek içinden birilerinin bulunması kanaatimce uygun olacaktır. Hatta engelliler için bir stratejik planın belirlenmeli ve bu planın engelli yerel halktan delegeler ile ortak akıl toplantıları düzenlenerek oluşturulmalıdır.
*Görme engellilerin kaldırımlarda rahat yürüyebilmeleri için yapılan kabartmalı sarı şeritler, planlama ve yapım aşamasındaki özensizlikler ve denetimdeki eksiklikler yüzünden, amacının aksine, mağduriyetlere sebep olabilmektedir.
*Kent genelinde cadde, meydan ve bulvarlarda bulunan yaya yürüyüş yollarındaki rampalar, engellilerin kullanımına uygun yeniden düzenlenmeli, katlı kavşaklarla, yoğun trafik akışına sahip caddeler ve metro istasyonlarında yürüyen merdivenli, asansörlü yaya üstgeçitlerinin yapılmalıdır. Asansörlü ulaşımı normal vatandaşın kullanımından arındırarak engellilerin rahat kullanabilmeleri için tedbir alınmalıdır.
*Engellilere ait açılacak eğitim ve teknoloji merkezlerinde engelli öğrencilere ulaşım konusunda hayatlarını kolaylaştıracak trafik ve tarikte onlar adına yapılmış düzenlemeler hakkında eğitimleri verilmeli ve değişen şartlara göre güncelleme eğitimleri düzenlenmelidir.
*Yenilenen otobüs filosunda otobüslerin engelli kullanımına uygun olması satın alma şartnamesinde bulunmalıdır. Belediye otobüslerinde veya şehirlerarası otobüslerde tekerlekli sandalye ile çıkabilmeye uyumlu sistemler geliştirilmeli ve içinde tekerlekli sandalye ile durabilecek boş yer tahsis edilmelidir. Engelliler toplu taşıma hizmetlerinden (otobüs, metro, vapur) ücretsiz (refakatçi dahil) yararlanmalıdır.
*Otobüs duraklarında görme engelliler için Braille Alfabesi ile yazılmış panolar, sesli uyarı sistemi gibi uygulamalar yer almalı, önemli yer bilgisi, otobüs durak bilgileri mobil telefonlarına kurulabilen açık kaynak kodlu ücretsiz programlar kullanabilmeleri sağlanmalıdır.
*İmkânı olan engellilerin sürücü olabilme süreçleri kolaylaştırılmalıdır.
*Engellilerin sosyal hayata katılımlarını teşvik edilmesi, ekonomik açıdan desteklenmesi ve sorumluluk alabilmesi maksadıyla yapabilecekleri ölçüde iş imkânı sağlanmalıdır. Son zamanlarda down sendromlu çocukların servis yaptığı belediyelere ait kafeteryalar buna çok güzel bir örnek olup çeşitlenerek yaygınlaşması gerektiğini düşünüyorum.
*Elektrik, su, kira gibi giderleri belediye tarafından karşılanmak üzere engellilere ait ticaret merkezleri oluşturularak ticaret hayatında aktif olarak yer almaları sağlanmalıdır. Semt pazarlarında engelliler için kontenjan tahsis edilmelidir.
*Fizyoterapi hizmeti sağlanmalı eğer bu mümkün olmuyor ise engellinin sağlık merkezlerine gidip gelmesinde ulaşım hizmeti verilmelidir.
*Yardımcı malzemeler, işitme cihazı, konuşan saat, beyaz baston, koltuk değneği, hasta bezi vb gibi destekler sağlanmalı, yardımsever vatandaşlar tarafından bağışlanan medikal malzemelerin ihtiyaçlı engellilere ulaşımında belediyeler köprü görevi görmelidir.
*Engellilerin aileleri, birbirileri ve toplumla kaynaşmasını amaç edinen kültürel etkinlikler, tatil kampları düzenlenmelidir. Sanat alanında da engelliler için müzik, dans, folklor, tiyatro oluşumları tertip edilmelidir. Belediye yönetimine bağlı bulunan müze, milli park, hayvanat bahçesi, mesire ve ören yeri girişlerinde kolaylık sağlanmalıdır.
*Oluşturulacak engelliler lokalinde kurslar ve sosyal faaliyetler düzenlenmelidir.
*İnşa edilecek spor komplekslerinde muhtelif spor ve yüzme havuzu için engellilerin kullanımına yönelik düzenlemeler yapılmalı ve ulaşım için servis imkânı sağlanmalıdır.
*Engellilerin faturalarında (örn; su tüketiminden ) belirlenecek yüzdeler ile indirimden yararlanmaları için belediyeler karar almalıdır.
*Parklarda ve oyun alanlarında, çocuk yaşta engellilerin kullanabileceği, salıncak, kaydırak oyun sistemleri geliştirilmelidir.
*Belediyede kaydı bulunan ve temizlik konusunda ihtiyaçlı olduğu tespit edilen engellilere evlerinde temizlik, sağlık gerekiyor ise psiko-sosyal destek sağlanmalıdır.
*Mahiyeti belediye yönetimince belirlenecek şekilde engelli evlerine bakım onarım hizmeti sağlanmalıdır.
*Engellilerin erişim güçlüğü yaşadığı yerlerin tespit edilerek bir veri tabanı oluşturulmalıdır.
*Her türlü engelli projesiyle ilgili, duyarlı ve gönüllü yurttaşların önerilerini almak ve projelerde etkin olarak çalışmalarını teşvik edilmelidir.
*Ruhsat tahsisi aşamasında bina girişlerinin engelli ulaşımına uygun inşası sağlanmalıdır.
*Engelli okullarında ücretsiz yemek hizmeti ile eğitimini sürdüren engelliler için eğitim danışmanlığı verilmeli, başarılı engelli öğrencilerin himaye altına alınması sağlanmalıdır.
Sonuç olarak; belediyeler hizmetlerini vatandaşlara en yakın yerlerde, en uygun yöntemlerle sunmak ve bu hizmetlerden öncelikli olarak engelli, yaşlı, düşkün ve dar gelirlilerin yararlanmasına öncelik vermek durumundadır. Engellilerin toplumsal, sosyal, kültürel ve ekonomik hayata katılımı için tedbirler almalı ve bunlara yönelik politikalar geliştirmeli, kolayca ve tek başlarına dışarı çıkabilecekleri duygusu yeşertilmelidir. “Kör, topal, sağır, geri zekâlı” gibi terimlerin kullanılmasının engelli üzerindeki etkisi çok yönlü olarak vatandaşlara izah edilse de bu bilincin pekiştirilmesi, yerel yönetim ve resmi makamlardan önce aile içi eğitim ile başlayacağı da aşikârdır.
