Yaz saati uygulaması kalp krizi, uyku bozukluğu, trafik ve iş kazaları gibi bazı sağlık problemleri ve riskleri de beraberinde getirebiliyor.Bunun başta gelen sebepleri olarak uyku düzeni ve sirkadyen ritmin yani vücut iç saatinin (biyolojik saat) bozulması gösteriliyor.
Kalp krizleri artıyor
İsveç’ de yapılan bir araştırmada yazı saati uygulamasına geçilmesinden sonraki bir hafta içinde kalp krizi riskinin yüzde 4 arttığı; riskin kalp ilacı alanlarda ve düşük kolesterol ve trigliserit seviyelerine sahip olanlarda biraz daha yüksek olduğu tespit edildi (1).
Gene aynı ülkede yapılan bir başka araştırmada da yaz saatine geçilmesinin kalp krizi riskini üç hafta boyunca yüzde 5 oranında artırdığı, kış saatine geçişte bu etkinin sadece ilk haftada ortaya çıktığı görüldü (2).
Yaz saati kadınları kış saati erkekleri daha çok etkilediği belirlendi; bu etkiler 65 yaşından küçük olanlarda daha belirgindi.
Yaz saati uygulamasının krono-biyolojik ritimleri bozması, uykunun süre ve kalitesini etkilemesi ve bunların günlerce sürmesi mümkündür (3).
Sempatik aktivitenin hâkimiyeti ve enflamasyonu artıran sitokinlerin artması da etkili olabilir.
Akut uzun veya kısa süreli kısmi uyku bozuklukları enflamasyonun göstergelerinden biri olan hs-CRP’ yi artırdığı gösterilmiştir (4); hs-CRP artışı kalp hastalıkları riskleri ile ilişkilidir.
Kronik uyku azlığının glikoz toleransını ve tirotropin konsantrasyonunu azalttığı, sabah kortizol seviyesi ve sempatik aktiviteyi artırdığı da biliniyor (5).
Pazartesiye dikkat
Kalp krizleri en fazla pazartesi günleri görülür; sebep olarak da yeni hafta ile beraber stresin ve vücut aktivitesinin artması gösterilir.
Yatma ve kalkma zamanları hafta sonlarında daha geçtir. İlk iş günü daha erken kalkma mecburiyeti ve bunun sonucu olarak uyku süresinin az da olsa kısalması bazı kişilerde kalp sağlığını etkileyebilir. Kış saatine geçişte ise tam tersi bir durum ortaya çıkar.
Pazartesileri biraz daha geç kalkma veya hafta sonlarında sabah kalkma ve gece yatma saatlerinde değişiklik yapmama işe yarayabilir ama bu araştırılması gereken bir durumdur (6).
Trafik ve iş kazaları da aratabilir
Trafik kazalarının yaz saatine geçişte ilk pazartesi günü arttığını yüzde 8 arttığı, sonbaharda saatlerin geri alınmasıyla kazaların aynı nispette azaldığı da biliniyor (7).
Maden işçileri üzerinde yapılan bir çalışma da yaz saatine geçişten sonraki ilk pazartesi günü iş kazalarında yüzde 5.7 ve kazalara bağlı çalışma günü kaybında yüzde 67.6 artış olduğunu gösteriyor (8).
İş ve trafik kazalarındaki artışlar, uyku süresinde 1 saatlik eksikliğin motivasyon, dikkat ve uyanıklığı azaltmasına bağlanıyor.
Saatlerin ileri ve geri alınma dönemlerinde menkul kıymetler borsası getirileri ve volatilite arasındaki pozitif ilişkinin saatlerin değiştirilmesinden sonraki pazartesi günü negatif olduğunu gösteren araştırmalar da vardır (9).
Sirkadyen ritim nedir?
İnsan vücudunda biyolojik olayları 24 saat boyunca düzenleyen sistem sirkadyen ritim olarak bilinir.
Beyin dalgaları aktivitesi, hormon üretimi, hücre yenilenmesi ve diğer birçok biyolojik aktivite sirkadyen ritimle ilgilidir.
Bu günlük saat insanlarda esas olarak hipotalamusta yer alan ve suprakiazmatik nukleus adı verilen bir grup hücre tarafından düzenlenir.
Ne yapalım?
Saat değişikliklerine uyum çoğu zaman bir gün sonra sağlanır ama bazı kişiler için günlerin geçmesi icap eder.
Işık, uykuyu sağlayan melatonini baskıladığı için gündüz ışıktan olabildiğince çok istifade edilmeli ama gece de tam tersine ışıktan kaçınılmalıdır.
Daha rahat uykuya dalabilmek ve uyuyabilmek için kahve, çay ve alkol azaltılmalı; yatmadan önce duş alınmalı ve her gün aynı saatte yatıp kalkılmalıdır.
Kulak tıkaçları ve göz maskeleri takılması da faydalı olabilir.
KAYNAKLAR
- http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22285108
- http://www.nejm.org/doi/full/10.1056/NEJMc0807104
- http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/16930838?dopt=Abstract
- http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/14975482?dopt=Abstract
- http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/10543671?dopt=Abstract
- http://www.nejm.org/doi/full/10.1056/NEJMc0807104
- http://www.nejm.org/doi/full/10.1056/NEJM199604043341416
- http://www.apa.org/pubs/journals/releases/apl9451317.pdf
- http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22420117
