Yabancı Gözüyle Köy Enstitüleri

Büyük Zafer ile bağımsız bir Türkiye Cumhuriyeti Devleti kurulmuştur. Ancak; ülkenin kalkınması için üretime yönelik bir eğitime ve bunu gerçekleştirecek aydın, akılcı, bilimsel düşünen öğretmene gereksinim vardır.
Atatürk’ün, Cumhuriyet öğretmeni ve eğitimle ilgili şu sözleri, Eğitim Devriminin temel ilkeleri niteliğindedir:
25 Ağustos 1924’de, Muallimler Birliği kongre delegelerine; ‘’Muallimler!.. Cumhuriyet sizden ‘fikri hür, vicdanı hür’ nesiller ister!’’,
23 Eylül 1924’de, öğretmenlere; ‘’Dünyada her şey için; maddiyat için, maneviyat için, muvaffakiyet (başarı) için en hakiki mürşit (yol gösteren) ilimdir, fendir…’’ diyerek, Atatürkçü eğitimin temelinin; aklı özgürleşmek olduğunu vurgular.
Atatürk’ün önderliğinde; Mustafa Necati, Saffet Arıkan, Hasan Âli Yücel, İsmail Hakkı Tonguç ve arkadaşları; eğitim, bilim ve kültür alanında devrimci anlayışı yaşama geçirirler. 17 Nisan 1940 tarih ve 3803 sayılı yasayla Köy Enstitüleri kurulur…
Cumhuriyetin Eğitim Devriminde; Öğretim Birliği Yasası, Harf Devrimi, Millet Mektepleri, Halk Evleri, Köy Eğitmen Kursları, Köy Öğretmen Okulları; Köy Enstitülerinin yaşama geçirilmesinin temel unsurlarıdır.
3803 sayılı Köy Enstitüleri Yasasının;
1.Maddesinde:
‘’Köy öğretmeni ve köye yarayan diğer meslek erbabını yetiştirmek üzere, ziraat işlerine elverişli arazisi bulunan yerlerde Maarif vekilliğince Köy Enstitüleri açılır. ’’Köy Enstitülerinin yerleşkesinin,
6.Maddesinde:
‘’Köy Enstitülerinden mezun öğretmenler, tayin edildikleri köylerin her türlü öğretim ve eğitim işlerini görürler. Ziraat işlerinin fennî bir şekilde yapılması için bizzat meydana getirecekleri örnek tarla, bağ ve bahçe, atelye gibi tesislerle köylülere rehberlik eder ve köylülerin bunlardan istifade etmelerini temin ederler.’’ Köy Enstitüsü mezunu öğretmenin, nitelikleri yer almaktadır.
Türk eğitim tarihindeki yeri ve önemi yadsınamayan Köy Enstitüleri ile ilgili, dünya eğitim tarihinde nasıl yankı yapmış, neler söylenmiş bir bakalım:
*‘’Köy Enstitüleri, Kemalist Türkiye’nin kendine özgü ve de özgün bir buluşudur.’’
Fredri W.Fernau
‘’Köy Enstitüleri, şimdiye kadar eşine rastlamadığım kıymetli öğrenim merkezleridir.’’
Prof. Chares Batman
‘’Türkiye’nin eğitim ve öğretim alanındaki en başarılı hareketlerinden birisi Köy Enstitüleridir.’’ Prof H. Wafford- Amerikalı
‘’Son yıllarda tasavvurumdaki okullar Türkiye’de kurulmaktadır. Bu okullar Köy Enstitüleridir.’’
Prof.John Dewey -Amerikalı Eğitken
‘’Köy ve kent arasında uçurum açmışsınız. Birkaç Köy Enstitüsünü gördükten sonra anladım ki, bu uçurum bu kurumlarla giderilebilir. Bu eğitim kurumları, köy ile kent, halk ile okumuşlar arasındaki uçurumu doldurmak için pek becerikli biçimde bulunmuş bir çare.’’
Prof. Arnold Toynbee – İngiliz Tarihçi
‘’Siz demokrasiye ulaşmanın gerçek yolunu bulmuşsunuz. Bu Enstitüler, dengeli ve uyumlu bir toplum tipinin garantisidir. Enstitülerinizde, ülkenizin kendi bünyesinden, öz kaynağınızdan fışkırma, güçlü, sağlıklı bir gençlik buldum.’’ Miss Jeanette Rakin – Amerikan Kongre Üyesi
‘’Köy Enstitüsünde kız ve erkek öğrencilerin oluşturduğu bir müzik topluluğu, bize verdikleri Batı müziği konserinde, Beethoven ve Mozart’ın parçalarını hatasız çaldılar.’’
Prof. Schwarz Kessler – Alman
‘’Aradığımızı, istediğimizi burada, bu kurumlarda bulduk. Çağın gereklerine ve çevre koşullarına uygun eğitim kurumları oldukları için Köy Enstitülerini çok beğendik. Biz de uygulayacağız.’’ Öğretmen Okulları Genel Müdürü – Tayland
‘’Türkiye’de Köy Enstitüleri, köylü yığınını ilgilendiren sorunların topuna el koyarak, onları anlayıp çözmeye çalışmışlar, çözmeye yarayacak çareler önermişler; köylülerin günlük çalışmalarını, yaşayışlarını, maddi ve ahlaki bakımlardan iyileştirecek yeteneğe sahip öğretmenler yetiştirmişlerdir..’’ Lexikon der Paedagogik Ansiklopedisi, ‘’Cehaleti Yok Etme’’ maddesi – İsviçre
‘’Kanaatim şudur ki, bütün dünyada eşine hemen hemen hiç rastlanmayan çok özgün ve cidden cesaretli bir girişim. Burada yetişen köylü gençleri tekrar köylerine geri yollamak ve oradaki çocukları yetiştirmek üzere görevlendirmek fevkalade bir buluş. Ders programlarına gelince, köyü ve köylüyü maddi ve manevi bakımdan kalkındırabilecek şeylerin hemen hepsini toplamıştır.
Türkiye’nin Köy Enstitüleri, birçok ülkeye olabileceği gibi, Portekiz için de çok güzel bir örnektir. Bilirsiniz ki Portekiz’de köyler birbirine oldukça uzak kurulmuşlardır ve yine üzülerek söyleyeyim ki çoğu bugün öğretmensizdir. Sizin Enstitüleri görmekle, elime, eğitim alanında işlenecek ve yurduma fayda getirecek çok geniş bir konu ve de örnek geçirmiş oldum…’’
Manuel L. Rodriques – Portekiz’li Gazeteci-’’Toplum kalkınması için Köy Enstitüleri özgün bir buluş ve uygulamadır. Bu Enstitüler ne yazık ki, çok partili yaşama geçince katledilmişlerdir…’’ Prof. William Ayland-Colombia Amerika.

Dünyada, çeşitli ülkelerin eğitimcilerinden haklı övgüler alan; Anadolu aydınlanmasının ışığı, ne yazık ki aydınlıktan korkanlarca söndürüldü. 27 Ocak 1954
Köy Enstitülerine emeği geçenlere gönül borcu ve anılarına saygıyla.

Fazilet ÖZKAN POR
22/04/2021

(*) Bozkırdaki Kıvılcım Enstitülüler, Mahmut MAKAL, Literatür Yayınları, 2020