2018’ de şekerle tatlandırılmış içeceklere litre başına fiyatın yaklaşık yüzde 11’i kadar vergi getiren Güney Afrika’ nın bu uygulamasının etkinliği bilimsel araştırmalarla ile değerlendirildi.
Güney Afrika, önce vergi getirerek, ikinci olarak da hacimden ziyade şeker muhtevası için vergi koyarak kıtaya liderlik etmişti.
Şekerle tatlandırılmış içeceklerin şeker seviyelerinde farklılıklar olduğu düşünüldüğünde, bunların şeker muhtevalarına göre vergilendirilmesi, bu ürünlerin zararının kaynağını hedeflemenin daha kesin bir yolu olarak görünüyor.
Ayrıca içecek üreticilerine, ürünlerinin şeker içeriğini azaltmaları için bir teşvik sağlar; bu strateji, Güney Afrika’nın 2018 vergi politikasının temelini oluşturdu.
İki araştırma
Lancet’ de yayınlanan çalışmada, sağlığın teşviki ve geliştirilmesi vergisinin, hem hacim hem de şeker miktarları açısından vergilendirilebilir içecek alımlarında büyük indirimlerle aynı zamana denk geldiği ama vergiye tabi olmayan içecekler için önemli bir değişiklik olmadığı belirlendi (1).
Daha önce yapılan bir araştırmada da kentsel alanlardaki hanelerin satın aldıkları şekerli içecek hacmini yarı yarıya, şeker alımını yaklaşık üçte bir oranında azalttığı ortaya konmuştu (2).
Şekerin sağlık riskleri
Araştırmalar, özellikle sıvı formdaki fazla şekerin obezitenin başlıca sebebi ve tip 2 diyabet, hipertansiyon, kalp hastalığı, birçok yaygın kanser ve diş çürüğü gibi hastalıklar için bir risk faktörü olduğunu gösteriyor.
Bu tehlikenin farkında olan Dünya Sağlık Teşkilatı (WHO), insanların ilave şekerden toplam kalorinin yüzde 10’undan fazlasını ve tercihen de yüzde 5’inden azını tüketmelerini tavsiye ediyor.
Gazlı şekerli içecekler, bu sayılara ulaşmayı zorlaştırmada önemli bir rol oynuyor çünkü 250 ml’lik bir soğuk içecek, günlük tavsiye edilen sınırın yarısından fazlası yani 26 g’dan fazla şeker ihtiva ediyor.
Şekerle tatlandırılmış içeceklerin ve diğer aşırı işlenmiş gıdaların hızla artan alımıyla birlikte, diyetle ilgili bulaşıcı olmayan hastalıklar da artmaktadır.
Şekerli içeceklere vergi getiren 50’ den fazla hükumet var
Dünya çapında 50’den fazla hükumet, şekerli içeceklerin tüketimini azaltmak için vergi getirdi.
Mesela, 2014’te Meksika, ilave şekerli içeceklere litre başına bir peso vergi koydu. Araştırmalar, verginin ilk yılında vergi öncesi eğilimlere göre satın alınan hacimde yüzde 6, verginin ilk iki yılında ise yüzde 7.6 oranında azalmaya sebep olduğunu gösterdi.
Gelelim neticeye
Sağlık uzmanları vergi oranının yüzde 20’ ye çıkarılmasını istemekle beraber henüz buna ulaşan bir ülke yok ama düşük vergi oranlarının bile işe yaradığı anlaşılıyor.
Bu vergilerin, birçok hastalığa zemin hazırlayan abur cubur gıdalara karşı toplumu uyarıcı bir işlevi olduğu, toplumun bilinçlenmesine katkıda bulunacağı da şüphesizdir.
Darısı başımıza diyelim.
Kaynaklar:
1. https://www.thelancet.com/journals/lanplh/article/PIIS2542-5196(20)30304-1/fulltext
2. https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0277953619304599
