Pittsburgh Üniversitesi uzmanları tarafından yapılan yeni bir araştırma, fitalatlara maruz kalmanın gebe kadınlar için ne kadar tehlikeli olduğunu bir kere daha ortaya koydu (1).
Araştırmaya göre, gebeliğin erken dönemlerinde fitalatlara maruz kalan kadınlarda gebelik hormonu azalıyor ve bu da erkek fetüsün cinsel gelişimini olumsuz etkiliyor.
Bugüne kadar fitalatların daha ziyade erkek bebeklerin gelişimine etkileri üzerinde duruluyordu ama bu araştırma fitalat maruziyetinin genital gelişimi kızlarda da etkileyebileceğini gösteriyor.
Araştırma nasıl yapıldı?
Araştırma 362 gebe ve bebekleri üzerinde gerçekleştirildi.
The Infant Development and the Environment Study (TIDES) kapsamında 2010-2012 seneleri arasında gebeliğin ilk üç ayı içindeki kadınların kanlarında korionik gonodotropin (hCG) ve idrarlarında fitalat seviyeleri ölçüldü.
Plasenta tarafından yapılan insan korionik gonodotropin (hCG) hormonu, gebeliğin sürmesini ve anne rahmindeki fetüsün gelişimini sağlıyor.
Bebekler dünyaya geldiklerinde anüs ve genital organlar arasındaki mesafeler (AGM) ölçüldü.
Erkeklerde bu mesafenin kısalığı sperm sayısının azlığına ve kısırlığa sebep oluyor.
Kız çocuğa gebe kadınların idrar mono-n-bütil fitalat (MnBP) ve mono-benzil fitalat (MBzP) seviyeleri yüksekse hCG de yüksek, erkek bebeklere gebe kadınlarda ise hCG düşüktü.
Erkek bebeklerde hCG yüksekliği kısa AGM ile ilişkiliydi ama kızlarda böyle bir ilişki bulunmadı.
Araştırmada idrar fitalat seviyesi yüksekliği ile erkek bebeklerde AGM kısalığı arasında bir ilişki tespit edildi.
İdrarda fitalat seviyesindeki her bir logaritmik ünite artışı erkeklerde AGM’ yi 1.2 mm azaltıyordu.
İstatistiksel metotlarla, hCG’ nin kızlarda fitalatların genital etkilerinin yüzde 8’ inden erkeklerde ise yüzde 20-30’ undan sorumlu olabilecekleri hesaplandı.
Fitalatlar ile ilgili yeni araştırmalar
Amerikan Pediatri Akademisi (American Academy of Pediatrics=AAP) 2008’ de fitalat ihtiva eden bebek şampuan, losyon ve pudralarından dolayı bebeklerin idrarında yüksek seviyelere rastlandığını bildirdi.
Amerikan Kongresi fitalatları çocuk bakım ürünleri ve oyuncaklarında yasakladı ama bunlar gene de yağmurluktan yer karolarına kadar sayısız üründe bulunmaya devam ediyor.
Geçen yıl Environmental Health’ de yayınlanan araştırmada özellikle tam süt, krema ve kümes hayvanı eti ile beslenen bebeklerin Çevre Koruma Kurumu’ nun (Environmental Protection Agency=EPA) emniyetli kabul ettiği sınırın iki misli fazla fitalat aldıkları bildirildi (2).
Fitalatlar yiyeceklere plastik yiyecek paketleri, besinlerin hazırlanmasında kullanılan eldivenler, paketlemede yiyecekleri taşıyan konveyör bantlar veya sütün sağılmasında kullanılan plastik tüpler aracılığıyla geçebiliyor.
Fitalatlar bazı baskı mürekkepleri ve paket kağıtlarına yapıştırılan etiketlerde de bulunabiliyor.
Kateter, kan ve serum torbaları gibi tıbbi malzemeler sebebiyle prematüre bebeklerin emniyet sınırlarının 4 bin-160 bin misli fitalata maruz kalabilecekleri gösterildi (3).
Anne rahminde fitalatlara maruz kalan bebeklerin IQ skorlarının fitalatlara daha az maruz kalan bebeklere nazaran 6 puandan fazla bir düşüklük olduğu tespit edildi (4).
Fitalatların otizm riskini artırabileceğini gösteren çalışmalar da var.
Fitalatlara maruz bırakılan farelerde insanlardakine benzer şekilde sosyal ilişkilerinin azaldığı ve hiperaktivite bulguları gösterdikleri, erkek farelerin dişi farelerden daha çok etkilendikleri ve annelerine bağlılıklarının daha az olduğu belirlendi.
FDA ve CDC zararsız diyor
FDA, kozmetiklerde kullanılan fitalatların emniyetsiz olduklarına dair yeterli veri bulunmadığını bildirirken, CDC de şunları söylüyor (5):
“Düşük miktarda fitalatlara maruz kalmanın insan sağlığına etkileri bilinmemektedir.
Bazı fitalat türlerinin laboratuar hayvanlarında üretim sistemlerini etkilediği gösterilmiştir.
İnsanlara etkilerinin belirlenebilmesi için daha fazla çalışmaya ihtiyaç vardır.”
Gelelim neticeye
Fitalatlar günlük hayatta elimizin altında olan deterjandan şampuana, deodoranttan parfüme, böcek ilacından halıya, banyo perdesinden oyuncaklara, yiyecek ve içecek kaplarına kadar yüzlerce üründe var.
Modern dünyada yaşayan modern dünyanın nimetlerinden istifade edenlerin bu hayatın olumsuzluklarına da katlanmaları gerekiyor ama bu, tamamen elimiz kolumuz bağlı oturalım anlamına da gelmiyor.
Özellikle gelişimleri henüz tamamlanmamış anne karnındaki fetüsün ve bebekler için ciddi tedbirler alınması da şart.
Kaynaklar
1. Adibi J, et al.: Endocrine Society’s 97th annual meeting. 2015.
2. http://www.ehjournal.net/content/13/1/43
3. http://www.nature.com/jp/journal/v34/n12/full/jp2014157a.html
4. http://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.0114003
