Ülkemizde kalkınma hamlesi Cumhuriyet’in kuruluşundan itibaren devletçilik anlayışıyla başlamıştır. Kamu yatırımlarının öne çıkmasıyla başlayan bu süreç, 1929 dünya ekonomik buhranından sonra kırsal kesimin daha da yoksullaşmasıyla planlı bir kalkınmayla devam etmiştir. Ülkemizde planlı kalkınma dönemi 1933 sanayi planı ile başlamış, Birinci Sanayi Planı hazırlanarak uygulamaya konulmuş, İkinci Sanayi Planı ise İkinci Dünya Savaşı’nın patlak vermesiyle uygulanamamıştır.
Planlı kalkınma arayışı, kurumsal bir yapıyı gerektirmiş ve ülkemizin planlı kalkınma sürecini yürütmek üzere 1961 yılında Devlet Planlama Teşkilatı (DPT) kurulmuştur. DPT öncülüğünde başlatılan plan hazırlığı 1963 yılında 1963-1967 dönemini kapsayacak şekilde Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planı tamamlanarak hayata geçirilmiştir. Avrupa Birliği (AB) uyum sürecine paralel olarak 9. Kalkınma Planı 2007-2013 dönemini kapsayacak şekilde 7 yıllık olarak uygulanmış, 10. Kalkınma planı ise tekrar 5 yıllık olarak 2014-2018 yıllarını kapsayacak şekilde hazırlanarak uygulamaya konulmuştur. Dolayısıyla günümüze kadar 10 kalkınma planı beşer yıllık dönemler için (9. Plan hariç) hazırlanarak uygulanmıştır.
DPT planlı kalkınmanın hazırlanış ve uygulanış dönemlerinde merkezi bir yaklaşım sergilemiş ve bu tutumuyla da eleştirilmiştir. Özellikle de AB uyum sürecinde bölge planlarının ve İl Gelişme Planlarının hazırlanması gündeme gelmiş ve bu konuda birçok çalışma yapılmıştır. Ancak tartışma ve eleştiriler bitmemiş, bilakis daha da artmıştır. Tartışmanın odağını “bölgesel ve yerel planlamanın DPT koordinasyonunda olsa da yerelin öncülüğünde yapılması” görüşü oluşturmuştur.
Eleştirilerin ikinci ayağını teşkilatlanma boyutu oluşturmaktadır. Dünyada genel kabul gören ve uygulanan yerel öncelikli planlama ve kalkınma yaklaşımının ülkemizde de bölge ve il bazlı olarak uygulanmasının kurumsal altyapısının oluşturulması önem kazanmıştır.
DPT koordinasyonunda, başta Türkiye İstatistik Kurumu (TUİK) olmak üzere birçok kurumun katkısıyla İstatistiki Bölge Birimi Sınıflandırması (İBBS) yapılmış, beş kategoriden oluşan bu sınıflandırmanın ikinci kategorisi bölgesel kalkınma politikalarına ve bu doğrultudaki kurumsal yapılara temel teşkil ettirilmiştir. Bu kapsamda Türkiye 26 bölgeye ayrılmış ve her bir bölgede Kalkınma Ajanslarının kurulması benimsenmiş ve uygulamaya konulmuştur.
Bir ilin-ilçenin kalkınması için yapılması gereken çalışmalar ve bu çalışmaları yürütmek üzere oluşturulması gereken kurumsal yapılar DPT’nin Kalkınma Bakanlığına dönüştürülmesiyle bu bakanlık üzerinden yürütülmektedir.
Kalkınma planlarına paralel olarak 3 yıllık olarak orta vadeli programlar hazırlanmakta, buna çevre düzeni planları entegre edilmektedir.
Yerelde ise Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP), Doğu Anadolu Projesi (DAP), Konya Ovası Projesi (KOP) ve Doğu Karadeniz Projesi (DOKAP) Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlıkları üzerinden kalkınma çalışmalarının yerel ayakları organize edilmeye çalışılmakta, Cumhuriyetimizin kuruluşunun 100. yılını kutlayacağımız 2023 yılına kadar ülkemiz için milli gelirden ihracata, bilim ve teknolojiden üretkenliğe, sanayiden ticarete pek çok alanda hedeflerin konulduğu yerel eylem planları oluşturulmakta ve takibi yapılmaktadır.
Ayrıca 26 kalkınma ajansımız tarafından bölge kalkınma planları ve il eylem planları üzerinde çalışılmakta, destek başlıkları bu planların işaret ettiği öncelikler doğrultusunda belirlenmeye çalışılmaktadır.
Tüm bu plan hiyararşisine paralel olarak il özel idareleri ve belediyelerimiz de 5’er yıllık kendi hizmet bölgelerini kapsayacak şekilde planlama çalışmalarını yapmaktadırlar.
Planlama sürecimizi ana hatlarıyla ve olduğu gibi aktarmaya çalıştım. Konuyla ilgili eleştirel değerlendirmelerim sonraki yazımda.
