Nefes almak, içten içe, derin derin / Taze, ılık, serin / Duymak havayı bağrında / Ah, bütün sevdiklerim, her şey, herkes.. / Anlıyorum birbirlerinden mukaddes,/ Alıp verdiğim her nefes. ‘Hekimden sorma çekenden sor’ demiş atalarımız. Nefes darlığı da öyledir, çünkü kalbi, ciğerleri sağlam sağlıklı insan nefes alıp verdiğinin farkında bile değildir. Oysa istirahat durumundaki erişkin bir kişi dakikada 12-16 kez soluk alıp verir. Her nefes alışta 400-800 ml havayı akciğerlerine çeker, nefes verirken bunu tekrar dışarı atar.
Normal insan, ancak dikkatini solunumuna yoğunlaştırdığında veya bir efor yaptığında nefes alıp verdiğinin farkına varır. Efora devam edildiğinde veya efor arttırıldığında, solunum fark edilir olmanın ötesinde, rahatsız edici, hoş olmayan bir duygu halini alır ve kişi eforunu azaltmak veya tamamen durdurmak zorunda kalır.
İşte, nefes darlığı, kişinin solunum hareketlerinin rahatsız edici bir biçimde bilincinde olmasıdır. Kişi, solunum için aşırı bir çaba içinde olduğu hâlde, yine de solunumu rahat değildir.
Nefes darlığı, tıpkı ağrı gibi, sadece hasta tarafından algılanan bir yakınmadır. Hastalar nefes darlığını, nefessiz kalmak, nefes alamamak, nefes nefese kalmak, nefes alırken çatlayacak gibi olmak, nefes almak, ama verememek veya göğüste sıkışma hissi, eforda yorgunluk…gibi çeşitli şekillerde tanımlayabilirler.
Şair Ziya Osman Saba ise bakın nasıl anlatıyor nefes darlığını:
Nefes almak, içten içe, derin derin
Taze, ılık, serin
Duymak havayı bağrında
Ah, bütün sevdiklerim, her şey, herkes..
Anlıyorum birbirlerinden mukaddes,
Alıp verdiğim her nefes
NEFES DARLIĞININ TÜRLERİ
Nefes darlığı, akciğer hastalıklarından başka, kalp, böbrek, sinir sistemi, romatizmal hastalıklar ve hormonal bozukluklarda da rastlanır. Kansızlık da nefes darlığına neden olabilir.
Akut nefes darlığı
Ani olarak başlayan, kendiliğinden veya tedavi ile belirli bir süre sonra geçen nefes darlığıdır. İstirahatta veya efor sırasında ortaya çıkabilir. Çocuklardaki akut nefes darlığının en sık rastlanan nedenleri üst solunum yolları enfeksiyonları, astım ve solunum yollarına yabancı cisim kaçmasıdır.
Erişkinlerde ise, ilk planda akut sol kalp yetersizliği, akciğer ambolisi, akciğer ödemi, asım, zatürree düşünülmelidir.
Kronik nefes darlığı
Sinsi başlayan, ilk önce efor sırasında fark edilen, giderek ilerleyip istirahatta da görülebilen nefes darlığıdır. Kronik nefes darlığı KOAH’ da olduğu gibi kalıcı ve ilerleyicidir. Kalp yetersizliği, akciğer zarları arasında sıvı toplanması ve kansızlıktaki kronik nefes darlığı tedavi ile gerileyebilir veya tamamen düzelebilir.
Yatar durumda nefes darlığı
Yatar durumda ortaya çıkan nefes darlığıdır. Bu hastalar rahat soluyabilmek için sürekli oturmak zorundadırlar. En tipik örneği, sol kalp yetersizliğine bağlı akciğer ödemidir. Ağır KOAH ve astım hastalarında, asit ve gebelik gibi batın içindeki basıncın artmış olduğu durumlarda da görülebilir.
Oturur durumda nefes darlığı
Nefes darlığı sadece hasta dik konumda iken vardır, yatar pozisyonda kaybolur. Karaciğer sirozu, akciğer zarları arasında sıvı toplanması ve karın kasları zayıflığı, bir akciğerin ameliyatla çıkarılmış olduğu durumlarda rastlanır.
Yan yatarken nefes darlığı
Nefes darlığı hastanın sadece sol veya sağ tarafına yattığı zaman da ortaya çıkabilir. Kalp hastalıklarında, akciğer zarları arasında sıvı toplananlarda veya bronşlarda tıkanıklık olan durumlarda görülür.
Eforla ortaya çıkan nefes darlığı
Eforla ortaya çıkan nefes darlığını değerlendirirken, yani egzersiz toleransını saptarken hastanın yaşı, fiziksel durumu, işi ve hobileri hakkında da fikir sahibi olmak gerekir. “Efor yaparken nefesiniz daralıyor mu?” şeklindeki bir soru yerine “Her zaman yürüdüğünüz bir mesafeyi yürürken nefes darlığı oluyor mu?” şeklindeki bir soru ile daha iyi bilgi elde edilebilir. Kronik nefes darlığına neden olan hastalıklar eforla ortaya çıkan nefes darlığının da nedenleridir.
Gelelim neticeye
Uzun lafa gerek yok. Kanuni Sultan Süleyman’ın mısralarıyla sözü bağlayalım:
Halk içinde muteber bir nesne yok devlet gibi
Olmaya devlet cihânda bir nefes sıhhat gibi
