Irak parlamentosunda 325 sandalye için 6200 aday, 167 partiden oluşan 12 koalisyon ve 74 parti yarıştı.
7 Mart 2010 Genel Seçimlerine 12 ayrı koalisyon listesi katılmıştır. Bunların ilk altısı:
1:Eski Başbakan Iyad Allavi liderliğindeki “El-Irakiyye Litesi”. 18 ayrı parti ve oluşumdan meydana gelmiştir. Sünni Araplar çoğunlukta olmakla birlikte Şii Araplar ve Irak Türkmen Cephesi de bu koalisyon listesinde yer almıştır. Iyad Allavi ise Şii Arap kökenli olmakla birlikte “laik bir kişi” olarak ilinmektedir.
2: Halen Başbakan olan Cafer Nuri El-Maliki liderliğindeki “Hukuk Devleti Listesi.” 24 ayrı parti ve oluşumdan meydana gelmiştir. Şii Arap partileri çoğunlukta olmakla birlikte içinde Sünni Araplar ve Irak Türkmenleri İslam Birliği partisi de bu koalisyonun içinde yer almıştır.
3: Irak eski Başbakanlarından Ammar El-Hekim ve eski başbakan İbrahim Caferi liderliğindeki “Irak Ulusal İttifakı Listesi.” 32 ayrı parti ve oluşumdan meydana gelmiştir. Şii ağırlıklı bir koalisyondur. Irak Şii Kürtleri olan, Feyli Kürtleri Genel Ulusal Kongresi, Türkmen Vefa Hareketi, Türkmeneli Partisi gibi Şii Kürt ve Türkmen partileri de bu koalisyonun içinde yer almıştır.
4: Halen Irak Cumhurbaşkanı ve Irak Kürdistan Yurtseverler Birliği Başkanı olan Celal Talabani ile Irak Kürdistan Demokrat Partisi ve Irak Kürt Bölgesel Yönetim Başkanı olan Mesut Barzani’nin ortaklaşa liderliğini yaptıkları Kürdistan İttifakı ve Oluşumları Listesi. 13 ayrı parti ve oluşumdan meydana gelmiştir. Erbil Türkmen Listesi ve Türkmen Kardeşlik Partisi, Türkmen Liberaller Cemiyeti gibi iki ayrı Türkmen partisi bu koalisyonun içinde bulunmaktadır.
5: Eski ad Irak Uzlaşma Cephesi veya Tevafuk olan, Irak Ulusal Uzlaşma Listesi, Cumhurbaşkanı Yardımcısı Tarık El-Haşimi ve esk Mclis Başkanı Meşedani’nin ayrılması ile parti büyük güç kaybetmiştir.
Halen liderliğini Usame Tikriti yapmaktadır. Sünni Araplardan oluşan bir partidir. Dört partiden oluşan Irak Ulusal Uzlaşma Listesinin içinde Irak Türkmen Adalet Partisi de bulunmaktadır.
6: Irak’ın Birliği Koalisyonu Listesi. Liderliğini Cevat Bolani’nin yaptığı koalisyon 39 ayrı parti, oluşum ve şahıslardan oluşmaktadır.
7: Liderliğini Nuşirevan (Neçirvan) Mustfa’nın yaptığı Goran Listesi. Özellikle Süleymaniye ve Diyala vilayetinde etkili olan ve IKYB’den yarılan bir partidir. Ayrı bir listeyle seçime girmesinden dolayı Feyli Kürtlerden sonra Kürdistan İttifakı’ndan ayrılan ikinci ve önemli bir partidir. 2009’da yapılan yerel seçimlerde de, Kürdistan bölgesinde oyların yaklaşık yüzde 25’ini almıştır.
7 Mart seçimleri dikkate alındığında dikkati çeken belli başlı hususları şöyle sıralamak mümkündür. 2005 genel seçimlerinde olduğu gibi, Irak Sünni Arapları, seçimleri boykot etme eğiliminden bütünüyle vaz geçmiştir. Sünni Arapların büyük çoğunlukla içinde yer aldıkları liste Iyad Allavi’nin öncülük ettiği “El-Irakıyye Listesidir.” Musul’da çok etkili olduğu bilinin Arap Milliyetçisi El-Hadba, Hizbi İslaminin eski başkanı Tarık El-Haşimi, El-Irakıyyenin önemli isimlerindendir. Sünni Arapkökenli Irak Parlamentosu Başkanı Ayet El-Şammar’ın daha çok Bağdat seçim çevresinde iyi bir sonuç alması beklenirken El-Anbar Vilayetinde büyük bir etkiye sahip olan Tevafuk’unda burada etkili olması beklenmektedir.
El-Irakiyye listesinden olan Salih El-Mutlak, eski Baas Partili diye seçimlere sokulmamıştır. Buna karşılık yine eski bir Baas Partili olan Iyad Allavi seçimlere katılabilmiştir.
Adı bir çok katliamla birlikte anılan İç İşleri Bakanı Cevat Bulani ise Sünni Aşiret reislerinden Ebu Rişal ile Irak Birliği ittifakı listesi içinde seçimlere katılmıştır.
Bu seçimlerde Süleymaniye 17, Erbil 14 ve Dohuk ise 10 milletvekili seçecektir. Kürt Koalisyon listeleri ise bu illere ek olarak, Kerkük (12), Diyala (13) ve Musul (31) da önemli sayıda milletvekili çıkarma beklentisi içindedirler. Kerkük’ün tamamını, Musul ve Diyala’nın ise bazı bölgelerini Kürt Partileri “İhtilaflı bölgeler” sayarak, adı geçen bölgelerin “Kürdistan Yönetim Bölgesine katılmasını” savunmaktadırlar. Adı geçen illerde Kürt partilerinin çıkaracağı milletvekili sayısı bu iddialar için de önemli bir gösterge sayılacaktır. Ancak Musul’da özellikle El-Hadba’nın artan gücü ile birlikte Kürt partilerinin etkisi azaldığı gibi yer yer Kürt nüfusunun da göç ettiği haberleri de seçim sonuçları hakkındaki beklentilerini zayıflatmıştır.
Türkmenler ise sayıca Sünni Arap, Şii Arap ve Kürtlerden az olmalarına karşılık onlardan daha fazla bölünmüş durumdadırlar. Arapların önceleri Sünni ve Şii diye iki ayrı ana cephe görüntüsü vermelerine karşılık 7 Mart seçimlerinde Sünni ve Şii Arap partileri arasında ciddi bir işbirliği görülmüştür. Ancak sayıca onlardan daha az olmalarına rağmen Türkmenler arasında benzeri bir dayanışma örneği henüz ortaya çıkmamıştır. Türkmenler için mezhep farklılığı önemli bir unsur olarak yerini koruduğu gibi, Sünni Arap Partileri içinde, Şii Arap Partileri içinde yer almak daha çok tercih edilen bir siyasi tutumdur. Türkmen adıyla bir dayanışma eylemi Türkmenler arasında güçlü değildir. Irak Türkmen Cephesi yalnızca Süleymaniye ve Erbil’de kendi adıyla seçimlere katılmıştır.
Süleymaniye’de Türkmen nüfusun azlığı ve Erbil’deki Türkmen nüfus içinde de Kürt Partileri ile birlikte hareket etme eğiliminin daha baskın olması yüzünden adı geçen illerde Irak Türkmen Cephesinin iyi bir sonuç alması hayli zordur.
Kesinleşmeyen seçim sonuçlarına göre Kerkük şehrinde El-Irakiyye listesi daha fazla oy toplamıştır. Ancak Kürt Partileri ile aradaki fark fazla değildir. “Kerkük Türktür, Türk kalacaktır” söylemine rağmen, Türkmenler 7 Mart seçimlerinde özellikle Kerkük’te bu söylemi doğrulayacak bir sonuç elde edememişlerdir. Irak Türkmen Cephesi, Süleymaniye ve Erbilde kendi adına seçime girmesine karşılık Kerkük’te El-Irakiyye listesi içinde seçimlere katılmıştır.
Irak’ta önceki yılların aksine mezhebi cepheleşme giderek etkisini kaybetmektedir. Sünni ve Şii Partiler arasında görülen seçim ittifakları bu durumun bir açıklaması olabilir. İran’a yakın siyasi görüşleriile tanınan ve Ammar El-Hekim liderliğindeki Irak Ulusal İttifakı Lisetesi ise seçimlerden ancak 3. olarak çıkmayı garantilemiştir. Bu İran yanlısı siyasi çizginin Irak’ta geçersiz bir akçe olduğunu göstermez ama 3. sıraya düşmesi de halkın genel eğiliminin birinci karşılığı olmadığının bir açılaması olabilir.
7 Mart seçim sonuçları itibarı ile Iyad Allavinin El-Irakiyye Listesi ile Nuri Elmaliki’nin Hukuk Devleti listesi arasında birincilik her gün gele haberlerle değişmektedir. Aldıkları sonuç birbirine yakındır.
Iyad Allavinin listesinde Sünni Arapların büyük bir ağırlığa sahip olmaları ve kendisinin laik takıntılarının dışında “Iraklılık” gibi temel siyasi konularda da Nuri Elmaliki ile arasında esaslı farklılıklar yoktur. Sünni Araplar, Şii Araplar ve Türkmenler arasında gözlenen yakınlık ve ortak siyasi gelecek arama eğilimi Kürtler ile Araplar ve Kürtler ile Türkmenler arasında yotur. Irak’ın geleceğinde mezhebi cepheleşme ve çatışma eğilimi potansiyel olarak her zaman vardır ama eski gücünü ve etkisini kaybetmiştir. Buna karşılık Arap ve Kürt çatışması cepheleşmesi ise daha baskın ve tayin edici bir konumdadır. Kürt Siyasi partileri tarafından “ihtilaflı bölge sayılan” Musul ile Diyala’nın bazı bölgeleri ve Kerkük’ün tümünün, Kürdistan’ın içinde veya dışında olması kararı gelecekteki çatışma ve anlaşmazlıkların ana sebebi olma özelliğini taşımaktadır.
———————————————————————————————
1- Dawid McDowall, Modern Kürt Tarihi, Doruk Yayınları, 2004
2-Hanna Batatu, The Old Social Classes and the Revolutionary Movements of Iraq, Princeton University Press, 1979.
3-Joyce N. Wiley, Irak Şiileri, Ekin Yayınları, İstanbul 2004.
4- Kıvameddin BURSLAN, Irak ve Horasan Selçukluları Tarihi ,TTK Ankara 1999.
5- Nilüfer Bayatlı, XVl. Yüzyılda Musul Eyaleti, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2000
6-Suphi Saatçi, Tarihi Gelişimi İçinde Irak Türkleri, İstanbul 1996.
7-Tuncay Özkan, CIA Kürtleri, Alfa Yayınları, Bursa 2004.
8-Ümit Özdağ, Telafer, Fark Yayınları, Ankara 2008.
9-Yasin Atlıoğlu , Irak Şiileri, İstanbul 2005.
