Her kesin değeri kendine göredir. Değerini kendi aklınca kazanır. Onun için insanın akıl kapasitesi neyse kişiliği de o dur.
Onun için hiç kimse kimseye benzemez. Herkes kendine benzer.
Kendi aklını beğenir.
Kişiye verilmiş akıl varsa, bunu büyütüp kapasitesini artırmak kişinin kendi göstereceği gayret ve çaba sonuçu okuyup öğrenmesine bağlıdır. Onun için akılca büyümeyen çocuk adam olmaz. Çünkü aklın faaliyeti düşünce üretmektir.
Onun için de okuyup aklını büyütmeyip güdük bırakan küçük akıl sahibi ile okuyup öğrenip aklını büyüten büyük akıl sahibi hiç bir zaman bir olmaz.
Herkesin bildiği üzere düşünce üretmeyen insan, insan olamaz. Çünkü düşünüp düşünce üretmeyen akıl eşekte de var. Onun için insanın, insanlık derecesi ürettiği düşünceyle aklına bol seçenek sunma oranına bağlıdır. Çünkü insanlıkta doğru ve güzel yaşamak da buna bağlıdır.
Onun için arada oluşan bu düşünce farklılıkları, insanların kişilik ve kişilik değerlerine yönelik renklerini oluşturur. Oluşan bu farklı renkler insanların karekterlerini oluşturup onları birbirinden ayırır. Birbirinden ayrılıp farklılıklar oluşturan benzersizlikler insanları sürü olmaktan kurtarır. Her birini bir diğerine karşı özgür birer birey yapar.
Dolayısıyla verilen aklın, bireylerce özgür kullanılması sonucunda herkes birbirinden farklı derece akla sahip olurlar. Herkes sahip olduğu bu farklı akıl derecesine göre birbirinden farklı öğrenir. Farklı anlar. Farklı bilir. Farklı kavrar. Farklı düşünür. Farklı konuşur.
Düşüncenin kaynağı akıldır. Akılda çözümsüzlük yoktur. Akledip düşünenler için akılda her türlü çözüme yönelik düşünce mevcuttur. Derin düşünce insanı bilge yapar. Yeterki insan düşünsün. Aklına bol düşünce seçeneği sunsun. Doğal olarak kim çok düşünür. Kim aklına daha fazla düşünce seçeneği sunarsa o kazanır.
Faklı yetenekler birbirine karşı farklı beceriler kazanıp üstün olmak için her biri birbirinden farklı işler yapıp, iş güç sahibi olurlar. Toplum yaşamında ihtiyaca binaen giderilecek olan her eksiği, her noksanı gidererek insanca yaşamanın yollarını ararlar.
Giderilen her eksiklik, her noksanlık insana güç kuvvet, topluma dinamiklik kazandırır.
Yaşanılan hayatı kolaylaştırır. Pişmanlığı azaltıp mutluluğu çoğaltır.
Allah adaleti gereği hiç kimseye gücünün üstünde yük yüklemez. Onun için dağına göre kar verir. Vermediğinden sorumlu tutmaz. Tutmadığı içinde verdiği aklın büyüklüğüne küçüklüğüne hiç bakmaz.
O, herkesi kendine verilen aklın kullanımı ölçüsünde ölçüp biçip değerlendireceğinden şimdilik herkesin değeri kendi içinde saklıdır. Onun için kimse kimseyi değerlendiremez. Çünkü hiç kimse kimseden ne küçük, ne büyüktür. Ne alçak, ne yüksektir. İnsanı alçaltıp yükselten de, küçültüp büyülten de ahlaktır.
Onun için bu dünyada giyilebilecek en güzel elbise güzel ahlaktır.
Cahit Karaç
