Türkiye 2008 yılı temmuz ayından bu yana çiğ süt, canlı hayvan piyasa düzeni çalkantılı bir dönem yaşıyor.. Süt tozu desteği, hayvancılık, çiğ süt litre başına destekler 300 milyondan 2012 yılı itibari ile 2,5 milyara, sıfır faizli sübvansiyonların maliyeti 2,5 milyara çıkarken canlı hayvan, et ithalatı 2,5 milyar şeklinde cari artışa negatif katkı sağladı. Çiğ sütte bir türlü piyasa düzeni, fiyat istikrarı kurulamayınca et, canlı hayvan, çiğ süt piyasasında düzen kurma görevi Bakanlar Kurulu kararı ile Et ve Balık Kurumu’nun adı Et ve Süt Kurumu şeklinde değiştirilip bu kuruma verildi.
Bakanlar Kurulu’nun kararı resmi gazetede yayınlanınca ülkemizdeki 450 bin çiğ süt-damızlık üreticilerinin ümidi haline gelen Et ve Süt Kurumu Genel Müdürü İsmail Kemaloğlu ile konuştuk. Sayın İsmail Kemaloğlu bu göreve atanmadan önce Toprak Mahsulleri Ofisi’nin çeşitli yönetim kademeleri ve Genel Müdürlük görevinde de bulunmuştu.
Adı Et Ve Süt Kurumuna dönüştürülen Kurumun Genel Müdürü İsmail Kemaloğlu ‘’ESK, Çiğ süt piyasa düzeninde vurucu olacak, şayet çiğ sütte piyasa düzenini sağlayamıyor isek kurumsal görevimizi yapamıyoruz’’ demektir..dedi…Bizde kendisine yorumlu sorularımızı sunduk:
Soru: 1- Kurumunuzun internet sitesinde ‘’ Et ve Süt Kurumu Genel Müdürlüğünün ana statüsü, amacı, kapsamı ve diğer mevzuat değişikliklerine dair çalışmaların devam ettiği bildirilmektedir.
-Bu çalışmalar ne zaman bitecek? Çiğ süt-damızlık üreticileri 29 Mart 2013 tarihinden bu yana elleri böğürlerinde sanayicilerin çiğ süt fiyatları konusunda insaf ve merhametini bekler iken üreticiler kurumunuzu bir ümit olarak görüyorlar.
Cevap: Kurumumuzun mevzuat değişikliklerine dair çalışmaları devam etmektedir. Et ve Süt Kurumu ile diğer kurum ve kuruluşlar ortak bir çalışma yürütmesinden dolayı ana statü ve mevzuat çalışmaları bir süreç alacaktır. Et ve Süt Kurumu olarak bu çalışmaların bir an önce tamamlanması için yoğun çalışmalarımız devem etmektedir.
Çiğ süt fiyatlarının belirlenmesi konusunda , ESK olarak piyasada regülasyonu sağlarken, üretici dikkate alınan en önemli taraf olacaktır. ESK olarak, üreticinin üretim yapabilmesi için en uygun çiğ süt-yem paritesine göre gerekli alt yapıyı oluşturulacaktır.Üretici kendisi için en uygun fiyat eşiğinin sağlanmasında ESK’nın her anlamda yanında olduğunu hissedecektir.
Soru:2-Çiğ süt-damızlık üreticilerinin merak ettiği bir husus var. Et Kombinası kurma işlevi gibi süt tozu fabrikası gibi birkaç tane de olsa işletme kurması yönünde ana statüde değişiklik yapılacak mı? Yoksa 2009 yılından bu yana olduğu gibi piyasa bozucu aktörlere mi süt tozu ürettirilecek?
Cevap: ESK olarak hiçbir şekilde süte ilişkin bir yatırım yapmayacağız, büyük süt tesisleri kurmayacağız. Piyasadaki mevcut alt yapıyı kullanarak piyasada regülasyonu sağlayacağız.
Soru: 3-30 Nisan 2009 yılından bu yana çiğ sütte fiyat istikrarı sağlamak fazla olan çiğ sütün piyasadan süt tozu çekilerek istikrarın sağlanması politikaları geçen zaman içinde çiğ sütte fiyat istikrarını sağlayamadı. İlk yıl 10 bin ton sonraki yıllar 30’ar bin tona süt tozu üretimi yükseltildi ise de bir türlü referans fiyatta istikrar sağlanamadı.. Mesela Eylül 2012 USK referans fiyatı 90 kuruş olduğu halde Eylül 2012-Mart 2013 döneminde Danone hariç tüm firmalar referans fiyatın altında alımlar yaptılar.. Bu dönemde Yukarı İç Anadolu bölgesinde 74 Kuruş gibi çok düşük fiyat uygulayan Sütaş batı bölgelerinde daha farklı fiyat uygulayabiliyor.. Sütaş Yukarı İç Anadolu Bölgesinde tek pazar hakimiyetini bu şekilde kullanıyor.. Çoklu Pazar olan batı bölgelerinde ise referans fiyatların altında da olsa satın alımların değer seviyelerinde eşitliğin olması sanayicilerin çiğ sütün bol olduğu yerlerde benzer fiyat politikası uyguladıkları görülüyor.
Buna göre tek alıcı, çoklu alıcı olan bölgelerde piyasa düzenlemenin süt tozu üretiminde çiğ sütü piyasadan çekmede hangi ilkeleri uygulayacaksınız?
Cevap: Et ve Süt Kurumu olarak şekillenen Kurumumuzun en temel amacı piyasayı düzenlemektir. ESK olarak üretimin yani çiğ sütün alımından mamul madde olarak nihai tüketiciye ulaşıncaya kadar geçen süreçte piyasa yapısını her anlamda düzenlemek ve gerekli tedbirleri almak en önemli işlevimiz olacaktır. Bu noktadan hareketle, üreticinin üretimini uygun koşullarda devam edebileceği bir eşik fiyat tespit edeceğiz ki bu yukarda bahsettiğim çiğ süt-yem paritesini baz almaktadır. Dönemsellik arz eden çiğ sütün, arz fazlası olduğu dönemlerde, üreticiyi zarara sokacak bir eşik fiyat tespit ettiğimizde derhal piyasaya müdahale edeceğiz.
Soru-4- Sürekli olarak ülkemizin batı bölgesine nazaran Çukurova ve Aşağı İç Anadolu (Konya) bölgesi fiyatları düşüktür. Türkiye’de süt tozu fabrikasının en çok olduğu, süt tozu parasal teşvikinin en çok ödendiği il Konya’dır..
Keza Osmaniye’de de süt tozu fabrikası var. Çukurova’da, Aşağı ve Yukarı İç Anadolu Bölgelerimizde çiğ süt fiyatları çok daha düşük. Bu bölgelerden ülke batısına tankerler ile çiğ süt taşınıyor. Et ve Süt Kurumu süt tozu üretim teşvikini süt tozu fabrikaları arasında eşit olarak mı dağıtacaktır?
Cevap: Konu ile ilgili bizden önce yapılmış mevcut düzenlemeler vardır. Gerek USK gerekse Bakanlığın nasıl bir yol izlediği, üretim teşviklerinin nasıl verildiğini üzerinde çalışmalara yapmaktayız. Bu çalışmalar sonucunda, Kurum olarak bir takım yasal düzenlemelerimiz muhakkak ki olacaktır.
Soru: 5- Rekabet Kurumu’nun endüstriyel süt sektörü hakkında yaptığı soruşturmalarda sektörün piyasa bozuculuğu yaptığı kesinleşmiş ve kamu yönetiminin piyasa düzeni kurmasına fikir verir durumdadır. Bunlara bir bakıma piyasa bozucu aktörler denilebilir!
Türkiye’de 14 tane süt tozu fabrikası var. Her bir fabrikanın şirketinin aynı zamanda ambalajlı süt ve süt ürünleri fabrikası var. Bir şirketin kendi hammaddesinin fiyatını bir diğer eliyle yükseltmesini beklemek ekonomik rekabet ilmine uygunsuz olduğu bildiriliyor..
Dört yıldır uygulanmakta olduğu gibi veya benzer şekilde fason ürettirerek Et ve Süt Kurumu da süt tozu teşvikli üretimini yine piyasa bozucu aktörlere mi verecek? Kamu kaynakları heba mı olacak?
Cevap: Bir kamu kurumu ve de piyasayı düzenleme misyonunun yüklenmiş bir Kurum olarak, kamu kaynaklarını heba edecek bir yapılaşma içinde olamayacağımız malumunuzdur. Bizim görevimiz piyasayı düzenlemek arz ve talebi istikrarlı bir şekilde dengede tutmak olacaktır. Biz Kurum olarak, üreticiden nihai tüketiciye kadar her kesimin maksimum fayda sağlamasına yönelik bir çalışma içinde olacağız.
Soru: 6- TMO tüketimin en az % 5’ini tahıl üretim dönemlerinde stokluyordu. TMO’nun şansı, karşısında piyasa bozucu aktörlerin olmayışıydı..
2012 yılında sanayicilerin topladığı çiğ süt miktarı 8 milyon tondur.. Bunun % 5’i 400 bin tona tekabül ediyor. Bu da 40 bin ton süt tozu karşılığıdır.. 2012 yılında parasal teşvikle ürettirilen süt tozu miktarı ise 30 bin tondur.. Bir bakıma piyasa düzenindeki ilmi hedeflere yaklaşılmış ise de istikrar sağlanamadığı görülüyor..
Et ve Süt Kurumu süt tozu teşvikli üretim miktarını % 5’e veya üzerine çıkarmayı hedeflemekte midir? Veya çiğ sütte arz fazlasını çekmeye yönelik mi tonaj, mevsim hedefi olacak. Veya piyasa bozucu aktörlerin davranışlarına göre de tonaj artırımı veya çiğ sütün piyasadan çekilmesinde saha değişikliği yapacak mı?
Cevap: Kurum olarak misyonumuzun arz ve talebi dengede tutmak olduğunu söylemiştik. Biz ESK olarak dönemsellik arz eden çiğ süt üretiminin arz fazlası olduğu dönemlerde yani bu demektir ki mevsimlerde, piyasadaki alt yapıyı kullanarak süt tozu üretimi yapmak için piyasadan çiğ süt alımı yapacağız. Bu anlamda çiğ süt alımında bir saha değişikliği olur mu veya piyasanın dinamikleri nasıl hareket eder zamanın mevcut şartları ve Kurumun politikası belirler.
Soru:7- Eylül 2012 Çiğ süt pazarlığında 90 kuruş referans kabul edildikten sonra Ulusal Süt Konseyi’nin sanayici kanadı GTHB’ndan süt ve süt ürünlerinin yaş ürün tabir edilen ürünlerin ihracatına istedikleri 190 milyonluk destek bakanlık tarafından reddedildi. Daha sonra Yüksek Planlama Kurulu’nda reddetti. Bu retler yüzünden Mart 2013 döneminde kendilerinin bile bir önceki dönemdeki uygulamadıkları 90 kuruş fiyatında direnmeleri bu yüzdendir..
Bildiğiniz gibi Dünya’da süt ve süt ürünlerinin ticaret hacmindeki büyüklük ve rekabet yaş ürünlerde değil süt tozundadır…
Yaş ürünlere ihracat desteğinin verilmesi çiğ sütte fiyat istikrarı sağlamayacaktır. Nitekim süt tozu, okul sütü projesi çiğ sütte piyasa istikrarı sağlamadı.. Okul sütü projesinin çiğ sütte piyasa istikrarı sağlamamasının nedeni dağıtılan, ihaleyi alan uht sütü birkaç firmanın üretiyor olmasıydı. Halbuki ayranı irili ufaklı ve ülkenin her yerine homojen vaziyette dağılmış firmalar üretiyor..
Okul sütü projesinde uht yerine ayran veya belirli bölgelerde ayran dağıtılmasının piyasa düzenine olumlu olumsuz etkilerini değerlendirir misiniz?
Cevap: Okul sütü projesi Bakanlığımız tarafından geliştirilmiş, piyasayı düzenleme amacının dışında, geleceğimizin teminatı yavrularımız için hazırlanmış çok güzel bir uygulamadır. Biz Kurum olarak bu projeye gönülden destek veriyoruz. Malumunuz olduğu üzere Bakanlığımız okul sütü projesine kardeş projeler tasarlamaktadır. Bu projeler kapsamında sizin de bahsettiğiniz ayran da sayılmaktadır. Sorunuza geri dönersek, neden sınırlı sayıda süt üreticisinin ürettiği uht süt, neden sayıları daha fazla olan ve bu gelirden daha fazla bir kesimin faydalanmasını sağlayacak ayran üreticileri değil. İlk olarak yukarda söylediğimiz gibi, bu projede yola çıkma amacı piyasalarda denge sağlamaktan ziyade, tüm gelişmiş ülkelerde uygulanan okul sütü projesinin çocukların beslenmesi temeline dayanıyor olmasıydı. Bu saikle hareket eden Bakanlığımız piyasa düzenlemeyi, okul sütü projesinde ikinci amaç seviyesine indirmiştir. Dolayısıyla neden süt ayran değil sorusunun cevabı da sütün besleyici değerinin ve çocuklar için daha uygun bir gıda maddesi olmasında gizlidir.
Soru:8-Süt tozu destekleri süt tozu fabrikalarına değil direkt çiğ süt üreticilerine verilemez mi? Mesela çiğ süt referans fiyat 1 TL , piyasa 70 kuruş ise aradaki fark süt tozu fabrikası yerine çiğ üreticilerine verilemez mi?
Cevap: Türkiye’de çiğ süt-damızlık işletmelerinin % 79’u 10 baş hayvan sahipliğinin altında olup bu güçlük var..
Sayın İsmail Kemaloğlu’na teşekkür ediyoruz..
Et ve Süt Kurumu çiğ süt-damızlık-besi sektöründeki üreticilerin artık merceği altındadır. Hayvancılığın sürdürülebilirliğinde ümitlerin tükendiği anda ümit haline gelmiştir.. ESK’nın ümidi bir başka bahara bırakmayacağını umuyoruz..
Çapar Kanat
https://groups.google.com/group/cigsutureticileri
https://twitter.com/caparkanat
