Plastikleri yumuşatmak için kullanılan fitalatlardan biri olan DEHP’ nin doğum kusurları ve kısırlık başta olmak üzere birçok sağlık problemine yol açtığı biliniyordu.
Harvard’ lı uzmanların solucanlar üzerinde yaptıkları ve PLoS Genetics’ de yayınlanan araştırmalarında bu kimyasalın üremeyi moleküler seviyede bozduğunu gösterdiler.
Araştırmaya göre DEHP mayoz bölünmeyi birçok şekilde bozuyor ve yumurta oluşumu ve çok erken embriyonik gelişim sırasında birçok kusurlara yol açıyor.
Solucanın ebevyn genetik materyeli yumurtada birleşirken DEHP, önce çok fazla sayıda çift sarmal DNA parçalanmasına yol açıyor.
Fitalat DNA’ yı bozuyor
DEHP bunu, kromozomun boyunu değiştirerek ve birbirine sıkıca sarılmış olan kromatini gevşeterek yapıyor ve böylece de daha fazla DNA parçasının kırılması mümkün oluyor.
DEHP daha sonra mayoz bölünme sırasında fazla kırılmayı durdurması beklenen sisteme müdahale ederek problemi daha da büyütüyor ve neticede kırıklar mayoz sırasında uygun şekilde tamir edilemiyor, Kromozomların yapısı bozuluyor, yumurtada yanlış sayıda kromozom oluşuyor ve embriyonun canlılığı azalıyor.
Sorunlar geçmiş mayoz bölünmeden sonra da solucan embriyolarında mitotik hücre bölünmesinin ilk turuna kadar devam ediyor.
Araştırmaya göre, çok düşük DEHP seviyeleri bile mayozu etkiliyor.
Fitalatsız modern hayat mümkün değil
Hormon bozucu kimyasallar olan fitalatların çocuk oyuncakları, gıda paketleri gibi ürünlerde kullanılması sınırlandırılmış olmakla beraber bunlar günlük hayatta çok kullanılan kozmetik ve eşyalarımızdan tıbbi malzemelere kadar sayısız üründe hâlâ bulunuyor.
Not: Hücrede kromozom sayısının yarıya indirgenmesi amacıyla yapılan bölünmeye mayoz bölünme denir.
Gelelim neticeye
Bugün maruz kaldığımız sentetik kimyasal maddelerin sayısı yüz bini buluyor.
Bunların tamamı yeterli emniyet testlerinden geçmeden hayatımıza giriyor ve zararları ancak yaygın kullanımdan sonra dikkati çekmeye başlıyor.
Bu kimyasallardan tam olarak uzak kalmak için Tarzan gibi ormanda yaşamak dışında yapacak bir şey yok.
Kaynak: https://journals.plos.org/plosgenetics/article?id=10.1371/journal.pgen.1008529
