1. Evsel Katı Atıkların Kaynağından Ayrışmış Olarak Toplanması İşlerinin Yürütülmesi.
Atık değerlendirme yöntem ve teknikleri uygulamaya dönük bir proje olarak hazırlanmıştır. Bu projede atıklar daha konutların içinden itibaren ayrışmaya başlıyor. İlk aşamada atıkların sadece toplanması amaçlanmaktadır. Daha sonraki aşamalarda atıkların değerlendirilmesi çalışmalarında da bulunmaktır.
Bu çalışmada iddialı olunan ve önemle üzerinde durulan husus halkın iyi bir şekilde bilinçlendirilmesidir. Halkın bilinçlendirilmesi bu projenin öncelikli meselesidir.
Sosyal refah ve teknoloji ilerledikçe çöpe atılan katı miktar ve çeşitleri de değişmektedir. Örneğin Almanya’da 1960 yılından toplam plastik kullanımı 823 ton/yıl iken, bu değer 1980 yılında 6300 tona ulaşmıştır. Aynı şekilde metal, kağıt ve cam kullanım ve dolayısı ile katı atık miktarlarında büyük artışlar olmaktadır. Söz konusu artışlara en büyük sebep de ambalay
maddelerindeki büyük artışlardır.
Çeşitli atık metaryallerin üretimde tekrar kullanılması halinde çeşitli faktörlerdeki azalmalar:
Katı atıklardan, atık maddelerin geri kazanılması iki metodla mümkün olmaktadır. Bunlar; tek kapta katı atıkların toplanması ve sonradan ayrıştırma, diğeri de kaynaktan ayrışmış olarak toplama.
1 .1. Atıkların (tüm çöplerin) tek kapta toplanım sonradan ayrıştırılması: Bu yöntem şimdiye kadar uygulanagelen klasik yöntemdir.
1 .2. Atıkların (tüm çöplerin) kaynağından ayrışmış olarak toplanıp sonradan ayrıştırılması:
Yenilenemeyen hammadde kaynaklarının hızla tüketildiği dünyamızda özellikle Türkiyede bu kaynakların en etkin ve en verimli bir şekilde kullanılması ve birim alan 2 ye düşen kirliliğin minimun noktaya çekilmesidir.
Atık değerlendirme çalışmalarını yukarıda belirttiğimiz amaçlara ulaşabilmek ve stratejileri uygulayabilmemiz için bu çalışmaların bir plan çerçevesinde yürütülmesi gerekmektedir.
Bu açıdan ilk olarak envanter toplamamız gerekmektedir.
1.2.1. Envanterlerin Toplanması
Sürdürülebilir Kent meydana getirmek için kentin içinde bulunduğu durumun fotoğrafının çekilmesine ihtiyaç vardır. Kentte kalkınma ve çevre arasında denge kuracak yaşanabilir bir yerleşim alanı meydana getirmede mevcut durumun bilinmesine ihtiyaç vardır.
Envanterlerin toplanmasında önceliklerden biri de problemin belirlenmesidir. Bu açıdan öncelikle genel çevre sorunlarına değinmekte fayda vardır.
1.2.2. ÇED (Çevresel Etki Değerlendirmesi) Analizi
Yerel yöneticilerin gelişme sürerken çevrenin de korunması konusunda ellerinde bulundurabilecekleri bir diğer teknik araç da “çevresel etki değerlendirmesi” analizidir. Çevresel etki değerlendirmesi (ÇED) olarak dilimize giren çeşetli faaliyetlerin zaman ve mekan boyutu içinde çevreye yapacağı etkiler konusunda karar verici makamlara karar verme sürecinin başında bilgi sağlanması uygulamasıdır.
Bazı ülkelerde kamu tarafındın finanse edilen projelerin çevresel etki değerlendirme sürecinden geçmeleri bir zorunluluk haline getirilmiştir.
Özellikle kentsel gelişme ve planlama süreçleri yapılacak hataların geri dönülmesi çok zor ya da bazen imkansız olabilmeleri niteliğinden dolayı, çevresel etki değerlendirme süzgecinden geçirilmelidirler.
Çevresel etki değerlendirme çalışmaları, bir girişimin mekana ve o mekandaki yerleşmelere etkisini çok boyutlu olarak degerlendirmeyi amaçladığından, çeşitli disiplinlerden, durum tespiti, projeksiyon, alternatif geliştirme ve çözüm önerme gibi bir çok ihtiyaca cevap verebilecek donanımlı insan gücü gerektirmektedir. Çevresel etki değerlendirmesi çalışmalarının bir diğer ihtiyacı da “bilgi”dir.
Türkiye’de ilk kez 1983 tarihli çevre kanununun 10. maddesinde çevresel etki değerlendirmesinden sözedilmiştir. Buna göre;
“Gerçekleştirmeyi planladıkları faaliyetler sonucu çevre sorunlarına yol açabilecek kurum kuruluş ve işletmeler bir çevresel etki değerlendirme raporu hazırlarlar. Bu raporda çevreye yapılabilecek tüm etkiler gözününde bulundurularak, çevre kirlenmesine sebep olabilecek atık ve artıkların ne şekilde zararsız hale getirilebileceği ve bu hususta alınabilecek önlemler belirtilir. ÇED raporunun hangi tip rojelerde isteneceği, ihtiva edeceği hususlar ve hangi makamlarca onaylanacağına dair esaslar yönetmelikle belirlenir.” (İlgili yönetmeliğin çıkması ancak 1993 yılı Şubat ayında gerçekleşebilmiştir.)
1. 2.3 Atık Değerlendirme İşini Yürütecek İnsan Kaynağının Belirlenmesi
Gönüllü kuruluşlar, eğitim kurumları, siyasal partiler gibi kurumlar proje için insan kaynağı temininde katkıda bulunur.
İnsan kaynakları kadrosu ne kadar iyi bilinçlendirilir ve bu konuyla ilgili eğitilirse bu kişilerin sorumlu ve temsilci olarak görev yapması o kadar başarılı olur.
Belediyelerde seçilmiş yöneticilerin istek ve kararllıkları ne kadar güçlü, plan ve programları ne denli iyi düzenlenmiş olursa olsun, bunları gerçekleştirecek yetkin bir profesyonel kadroya ihtiyaçları olacaktır. Bundan maada artan çevre bilinci ve getirdiği kaygılar, yerel yönetimlerin geleneksel insan gücü kompozisyonunda değişiklikler yapmaları gereği sonucunu doğurmuştur.
1.2.4. Bölge, İlçe ve Mahalle Temsilciliğinin Belirlenmesi
Atıkların ayrıştırılmasında ve değerlendirilmesinde insan faktörü her şeyde olduğu gibi yine en önemli konu. İnsan psikolojik olarak her ne kadar sorumluluk almaktan kaçan bir yapıda görülse de bu sorumluluğun yanında o kişiye yetki de verirseniz o kişi verilen yetkiyle o sorumluluğu yerine getirir.
Genel anlamda siyasi parti örgütlenmesi gibi her il, ilçe, mahalle ve sokak için bir temsilci tayin edilmesi durumunda kendi bulunduğu bölgeyi temsil eden kişi görevini yapacaktır. En azından o bölgedeki atıkların toplanması o kişiden sorulacaktır.
Ayrı olarak özellikle son on yıl içinde insanlara bu tür sivil gönüllü görevler verilmesi, fizyolojik ihtiyaçlarını tatmin etmeye çalışan insan bir parça da olsa sevgi, saygı, aidiyet, kendi kendini tatmin etme ihtiyacı da giderilmiş oluyor.
1.2.5. Atıkların Kaynağından Ayrışmşı Olarak Toplanmasının Ön Şartları:
— Atıkların karıştırılmamış olması
Atıklardan en iyi verim veya dönüşüm sağlanabilmesi için atıkların karışmamış olması gerekmektedir.
— Şehirde yaşayanların gelir düzeyinin yeterli olması
— Yerleşim yerinin kent niteliğini taşıması
— Atıkların değerlendirilmesiyle ilgili kentte yaşayan insanlara yeterince bilgi verilmeli, bilinçlendirilmeli, gerekiyorsa veya gönüllüler ortaya çıkıyorsa bunlar da teşvik edilmeli kısaca bu konuda halkın tam bir katılımının sağlanması teşvik edilmelidir.
Atık toplamada gecekondu bölgeleri, siteler, kamu /eğitim kurumları, ticaret ve sanayi bölgeleri gibi ayrımlar yaparak atık teşvik politikaları takip ederiz.
1.2.6. Atık Biriktirmeyi Teşvik Teknikleri
Atıkların ayrıştırılarak biriktirilmesi başlarda da belirtildiği gibi bir teşvik, bilinçlendirme meselesine dayanıyordu. Bunun için gelir düzeyine, atık toplamada baz olarak alınan yerlere ve yönteme göre ödüllendirme, sa tınalma, reklam ve tanıtım tekniği gibi teknikler kullanılabilir.
1.2.6.1. Ödüllendirme Tekniği
Atıkların toplanmasında baz alınacak yerleşim yerine göre farklı uygulamalar yapılabilir. Örneğin, gecekondu bölgelerinin atıklarını satınalma yöntemiyle toplayabiliriz. Biriktirilen belli miktardaki atığa karşılık alınacak para gelir düzeyi yüksek yerleşim yerindeki insanlar için hemen hiç bir şey ifade etmeyecektir. Oysa ki gecekondu bölgelerinde yaşayan nüfus için bu aile bütçesi için itibara alınır bir katkıdır.
Gelir düzeyi ve kültür düzeyi yüksek olan yerleşim yerlerinde biriktirilen atıklara ödenecek parayla teşvik etmek isabetli görülmez. Bu yerleşim yerlerindeki insanlara verilecek ödüller, (plaket, şilt, aylık veya yıllık olarak en fazla atık biriktirenler) medyaya lanse edilirse projeye katılım katlanarak artacaktır.
1.2.6.2. SatınalmaTekniği
Yukarıda da belirttiğimiz gibi gecekondu bölgelerinde veya varoşlarda biriktirilen atıklar para karşılığında alınabilir. Bu kişiler için fizyolojik ihtiyaçlar, beslenme, barınma v.b. daha ön plandadır. Bu açıdan ekonomik olarak bu bölgenin atıklarına para ödenmesi daha teşvik edici ve/veya daha mantıklıdır.
1.2.6.3. Uyarıcı İbareler ve Programlar
Daha konunun başında bu projenin başarılı olmasının en önemli ön şartı insanların iyi bir şekilde bilinçlendirilmesi ve/veya motive edilmesi olduğunu belirtmiştik. Bu açıdan projenin en iyi bir şekilde faaliyete geçirilebilmesi için her türlü duyurular, uyarıcı afişler hazırlanmalı hatta bu konuda programlar, konferanslar, paneller, seminerler hazırlanmalıdır.
Bu programlarda yapılacak işin ne olduğu elde edilen kazançla neler yapılacağı halka açık açık belirtilmeli, hatta yapılan, yapılmakta olan veya yapılacak hayır, hizmet ve yatırımlar, (okul, yurt, öğrenci bursu, sağlık kurumu, huzurevi) daha projenin ilk aşamasında halka tanıtılmalıdır.
Atıkların toplanmasında ve değerlendirilmesinde belediye ile halkın, gönüllü kuruluşların, eğitim kurumlarının, siyasi partilerin önemli rolleri olacaktır.
Belirlenen amaç doğrultusunda en iyi yöntemin veya birkaç yöntemin birlikte olarak belirlenmesi zamanla hangilerinin daha etkin ve verimli olduğunu görme imkanına kavuşabiliriz.
Atık değerlendirme işinin bizzat yürütümünü de yarına bırakmak ümidi ile esen kalınız efendim.
Not
Bu yazı, http://www.bilgiagi.net, http://www.bilgievreni.com, http://www.gazetecanik.com, http://www.balikesirbirlik.com http://www.kamudanhaber.com, http://www.haberanaliz.net, http://www.siyasalforum.net, http://www.gunesgazetesi.net, http://www.gercekgazete.web.tr, http://www.ahmetfidan.com ile, Gerçek Gazete, Balıkesir Demokrat, Halkın Sesi, Güney Marmara Yaşam ve Fatsa Güneş gazetelerinde yayınlanmaktadır. Yazarın izni olmaksızın başka hiçbir yayın organında kaynak veya dipnot göstermeksizin kısmen veya tamamen alınamaz, çoğaltılamaz.
