Dünya Sağlık Örgütü (WHO), bu hafta Batı Afrika’ daki Ebola salgınına karşı “deneysel ilaçların” kullanılması için onay verdi (1).
Kısa süre önce Liberya’ da Ebola virüsü ile enfekte olan iki Amerikalı yardım görevlisi kod adı “ZMapp” olan deneysel ilaçla tedavi edildi ve kurtuldular (2).
ZMapp, virüse bağlanarak onu etkisizleştiren antikorlar ihtiva ediyor.
Ancak buradaki problem bu tür deneysel ilaçların çok az miktarda üretilmiş olması ve kısa zamanda da bunların fazla miktarda üretilmelerinin imkânsızlığı.
Üretici şirket ellerinde sadece 6 hastayı tedavi edecek kadar ilaç bulunduğunu söylüyor.
Ebola’ ya karşı etkili olan bir ilaç veya koruyucu bir aşı henüz olmadığı için salgının şiddeti de göz önüne alınarak başka amaçlar için kullanılan ilaçların Ebola tedavisinde işe yarayıp yaramayacağı tartışılıyor.
Statin lobisi işbaşında
Kolesterol teorisinin çöktüğünü gören bilim dünyası şimdi de kolesterol haplarını olur olmaz hastalıklar için tavsiye etmeye başladı.
Ebola ve bakteriyel sepsisin her ikisinin de damarların iç yüzeyini döşeyen endotel hücrelerinin ağır fonksiyon bozukluğu ile beraber seyrettiğini ve bunun kanın pıhtılaşmasıyla ilgili sonuçlarına dikkat çeken iki bilim adamları Ebola’ da statinlerin de denenebileceği görüşünü savunuyorlar.
Prof. David S Fedson diğeri de Prof. Steven M. Opal’ in görüşleri şöyle:
“Ebola da sepsis de sonuçta karaciğer ve böbrek yetersizliğine, bunlar da ölüme yol açıyor.
Benzer şeyler pnömoni ve grip gibi akut kritik hastalıklarda da oluyor.
Endotel fonksiyon ve pıhtılaşma bozukluklarının statin, ACE inhibitörü veya ARB gibi kalp-damar ve diyabet hastalıkları için geliştirilmiş ilaçlarla düzeltilebileceği konusunda bazı araştırmalar var.
İmmün-modülatör yani bağışıklığa tesir eden bu ilaçlar vücudun enfeksiyona karşı olan cevaplarını da etkileyebilir.
Bunların elbette enfeksiyonu tedavi etmeyeceği ama organ yetersizliği gibi komplikasyonları önleyebileceği düşünülüyor.
Nitekim, sepsisi olan hastalarda erken başlanan statin tedavisinin Ebolanın da komplikasyonlarından olan organ yetersizliğini yüzde 83 oranında önlediği belirlenmişti.
Deneysel Ebola ilaçlarını aksine bu ilaçlar bol miktarda mevcuttur ve de fiyatları da son derecede ucuzdur.
Bu immün-modülatör ilaçlar gelecekte, ağır ishali olanlarda sebep ne olursa olsun oral rehidratasyon sıvılarının kullanılması gibi, pnömoni ve grip gibi ağır hastalıkların tedavisinde de kullanılabilir.
Statinlerin Ebola tedavisinde denenmesi bu akut ölümcül hastalığın tedavisinde işe yarayabilir.”
Karşı çıkanlar var
WHO uzmanları ise bu tavsiyeye karşı çıkıyor ve statinlerin virüs replikasyonunu (kopyalanma) artırarak hastalığı daha da kötüleştirebileceğini bildiriyorlar ama statinlerin hepatit C gibi viral hastalıklarda viral replikasyonu azaltarak klinik gidişi düzeltebileceğini gösteren araştırmalar var.
Geisbert gibi bazı uzmanlar, bunun çok kötü bir fikir olduğunu, herhangi bir tedavinin en azından maymunlarda ölümü önlediğini gösterilmesi gerektiğini söylüyorlar (3).
Bağışıklık sistemini modüle etmenin tahmin edilemeyecek kötü sonuçları olabileceğini öne sürerek bu tedaviye karşı çıkıyorlar.
Bu arada Fedson’ un statin ve diğer anti-enflamatuar ilaçların grip salgınlarında etkili tedavi olarak kabul edilmesi için senelerce lobi faaliyetleri yürüttüğünü de hatırlatalım.
Statinler kâğıt üzerinde etkili
Statinlerin laboratuar parametrelerine göre anti-enflamatuar etkileri olabilir ama asıl mühim olan bunların klinik olarak işe yaramasıdır.
Kısa adı NHLBI olan Milli Kalp, Akciğer ve Kan Enstitüsü’ nün (National Heart, Lung, and Blood Institute) iki çalışmasında statin tedavisinin KOAH ve akut solunum sıkıntısı sendromu (ARDS) olan hastalarda hiçbir olumlu tesirinin olmadığı sonucuna varılarak çalışmalar zamanından önce sonlandırıldı (4, 5).
Fransa’ da yapılan çok merkezli bir araştırmada, “statin” sınıfı ilaçların yoğun bakım birimlerinde (YBB) yatan hastalardaki “vantilatörle alâkalı pnömonilerde” (VAP) ölüm oranlarını yüzde 45 artırdığı belirlendi ve hastaların daha fazla zarar görmemeleri için çalışma sonlandırıldı (6).
Kısa adı SAILS olan (Statins for Acutely Injured Lungs from Sepsis) ve rosuvastatinin plasebo ile kıyaslandığı faz 3 randomize araştırma da “abesliği” anlaşıldığı için zamanından önce bitirildi (7).
Gelelim neticeye
Tabii ki, Ebola gibi öldürücü olan, tedavisi bulunmayan bir hastalığa karşı her türlü çabanın gösterilmesini ve denenmemiş ilaçların denenmesini yanlış bulmam ama statinlerin Ebolada işe yarayacağına ihtimal vermiyorum.
Çünkü ortada statinlerin denenmesini haklı gösterecek veri yok; ilaç endüstrisinin fırsatçılığına karşı uyanık olmak lâzım.
Bunların tek yararı, olsa olsa statin verilenlerin tıpkı milyonlarca Amerikalı ve Avrupalı gibi “düşük kolesterolle ölmeleri” olabilir.
“Dirisine faydamız olmadı bari ölüsüne olsun” prensibini şiar edinen ticari tıptan istifade etmek Afrikalı kardeşlerimizin de hakkıdır.
KAYNAKLAR
1. http://www.nytimes.com/2014/08/16/opinion/can-statins-help-treat-ebola.html
2. http://www.nytimes.com/2014/08/16/opinion/can-statins-help-treat-ebola.html
3. http://news.sciencemag.org/africa/2014/08/other-ebola-debate-what-about-existing-drugs
4. http://www.nejm.org/doi/full/10.1056/NEJMoa1401520?query=featured_home
5. http://www.nejm.org/doi/full/10.1056/NEJMoa1403086
6. http://jama.jamanetwork.com/article.aspx?articleID=1752244
