Dünya ilaç devlerinden GlaxoSmithKline (GSK), Seretide isimli ilacın daha fazla satılmasını sağlamak için Polonya’ da doktorlara rüşvet vermekle suçlanıyor (1).GSK ise bu suçu ilacın propagandistinin üzerine atarak olaydan sıyrılmaya çalışıyor ama habere ve şirketin siciline baktığımızda bunun adeta bir “şirket politikası” olduğu görülüyor (
2).
Aslında bu sadece GSK’ nın değil dünyanın tüm önde gelen ilaç üreticilerinin “rutin olarak uyguladıkları pazarlama numaralarından” biri.
Kombine ilaçlar pazarlama harikasıdır
Seretide (USA’ da Advair adıyla satılıyor), aslında sadece “ağır” astım ve KOAH’ lılarda kullanılması gereken bir ilaç.
Seretide’ de iki farklı kimyasal madde var; bunlardan biri “salmeterol”, diğeri “flutikazon”.
Salmeterol uzun etkili bir nefes açıcı ilaç; flutikazon ise kortizon ve havayollarındaki iltihabı baskılamak için kullanılıyor.
Salmeterol ve flutikazon, ilk çıktıklarında tek tek satılıyordu ama kısa süre sonra bunların ikisi bir araya getirildi.
Bu bir “pazarlama numarası” idi.
Amaç da yeni çıktığı için pahalı olan salmeterolun satışını artırmaktı; çünkü salmeterol ağır astımlı ve KOAH’ lılarda kullanılmak üzere ruhsat almıştı, hafif hastalar için uygun değildi.
Üreticiler iki ilacı birleştirmek için de “harika” bir gerekçe bulmuşlardı.
Salmeterol tek başına kullanıldığında hastayı rahatlatıyordu ama tedavi edici değildi; üstelik de astımla ilgili ölümlerin artmasına yol açıyordu.
Öyleyse, salmeterol flutikazonla birleştirilmeli ve böylece salmeterolun tek başına kullanılmasını önlenmeliydi.
Böyle yapıldı ve “salmeterol + flutikazon” ihtiva eden Seretide (Advair) yaratıldı.
Bu birleşim bir de sanki yeni bir “mucize buluş” gibi tanıtıldı ve Seretide tüm dünyada hastalığın ağırlığına, hastanın ihtiyacı olup olmamasına bakılmaksızın her astım ve KOAH’ lıya yazılmaya başlandı.
Seretide kısa zamanda hiç de hak etmediği halde bir “blockbuster” yani “hâsılat rekorları kıran” bir ilaç oluverdi.
Oysa yapılması gereken “salmeterolun gereksiz kullanımını önlemek” gibi basit bir şeydi ama bu elbette ilaç firmalarının hiç mi hiç işine gelmiyordu.
Astımlıların ve KOAH’ lıların gerçekten bu ilaca ihtiyaç duyanlarının oranı yüzde 10’ dan fazla değildi ve bu da üreticileri hiç de memnun etmeyecekti.
Seretide’ nin prospektüsünde neler yazıyor?
Gelin ilacın prospektüsünde neler yazdığına bir bakalım (3):
“Seretide’ de bulunan ve uzun etkili bir nefes açıcı (LABA) olan salmeterol astımla ilgili ölümleri artırır.
Bu ilaçla beraber kortizon veya diğer uzun etkili kontrol edici ilaçların verilmesinin LABA’ larla ilgili astım ölümlerini azaltıp azaltmayacağı belli değildir.
Kontrollü klinik çalışmalar LABA’ ların çocuklarda ve erişkinlerde astımla ilgili hastaneye yatış riskini artırdığını göstermektedir.
Astımlıları tedavi ederken Seretide sadece, “uzun süreli hastalık kontrolünün sprey şeklinde kortizonla sağlanamadığı veya hastalığın her iki ilacın kullanılmasını gerektirecek kadar ağır olduğu durumlarda” yazılmalıdır.
Hastalar, astımın kontrolü sağlandıktan ve bunun devam ettiği belirlendikten sonra tedavinin azaltılması için (yani Seretide’ i kesmek için) düzenli aralıklarla değerlendirilmeli ve astımın sadece sprey kortizonla kontrol edilebilir olup olmadığı belirlenmedir.
Advair, astımları düşük veya orta derecede sprey kortizonla kontrol edilebilen hastalarda kullanılmamalıdır.”
Pratikte durum çok farklı
Bu bilgiye göre Seretide astımlıların en fazla yüzde 10 kadarına yazılması gerekirken bu ilaç hastalığın ağırlığına bakılmaksızın tüm hastalara reçete ediliyor.
İlacın satış rakamları bunun ispatı.
Seretide’ nin senede 8 milyar doları bulan satış rakamına ilaç bilimsel endikasyona göre yani mutlaka kullanması gereken hastalara yazıldığında ulaşılması imkânsız!
Bizde de durum dünyadan farklı değil: Astım teşhisi konan neredeyse her hastaya bu ilaç “ömür boyu” kullanmak üzere veriliyor ve hiçbir astımlı ilaçların azaltılması bakımından değerlendirilmiyor.
Son senelerde Seretide giderek artan bir şekilde çocuklara da yazılıyor; oysa çocuk astımında bu ilaca erişkinlere nazaran çok daha ender durumlarda ihtiyaç duyulabilir.
Gelelim neticeye
BİR: Yazıda hep Seretide’ nin adı geçiyor ama tek suçlu Seretide ve GSK değil.
Bu pazarlama numarası aynı maksatla kullanılan Symbicort, Foster, Foradil-combi ve benzeri daha pek çok “kombine ilaç” (4, 5 ) için de uygulanıyor.
İKİ: Seretide ve eşdeğeri yukarıdaki ilaçların büyük çoğunluğunun (bence yüzde 90’ ının) gereksiz yazıldığı kanaatindeyim.
ÜÇ: Gereksiz ilaç yazılmasının önlenebilmesinin tek çaresi “doktorlar ve endüstri arasındaki çıkar ilişkilerinin sıfırlanmasıdır.”
Doktorlara özellikle de üniversite hocalarına ve tıp derneklerine eğitim, danışmanlık, konferans, ders, stant vb kalemler altında yapılan “tüm nakit ödemeler”; kalem, kahve kupası, bloknot dâhil “tüm hediyeler” ve “tüm kongre-yemek-seyahat davetleri” bitirilmeden ilaç suiistimalinin bitirilmesi de imkânsızdır.
DÖRT: Bazı doktor ve tıp derneklerinin, bazı ilaçları neden mukaddes vatan toprağı gibi savundukları da umarım anlaşılmıştır.
BEŞ: Doktorlar yazdıkları her gereksiz ilacın ve her gereksiz tetkikin parasının kendi ceplerinden de çıktığını unutmamalıdır.
KAYNAKLAR
1. http://www.bbc.com/news/business-26970873
3. http://us.gsk.com/products/assets/us_advair.pdf
