Bu hafta gazetelerde yer alan bir haber doğum kontrol hapı kullananan milyonlarca kadını endişeye düşürdü. Haber şöyle: ‘’İngiltere’de Jenna Morris, 10 yıl boyunca kullandığı doğum kontrol hapından dolayı hayatını kaybetti. Ölüm, büyük bir tartışmanın fitilini ateşledi. Toplardamarlarında oluşan pıhtının akciğerine gitmesi nedeniyle ölen 28 yaşındaki Morris’in Poulton kentinde yaşayan ailesi, “Evlenmeye hazırlanıyordu. Şoktayız” dedi
Diğer yandan tıp dilinde “derin ven trombozu” olarak adlandırılan rahatsızlığa, evlilik hazırlığı yapan Morris’in kullandığı doğum kontrol hapının neden olduğu açıklayan doktorlar, bu hapların doktor kontrolü dışında kullanılmaması uyarısında bulundu.
İngiliz doktorlar, özellikle 35 yaş üstü olup çok sigara içen ve hareket etmekte zorluk yaşayan kadınların doğum kontrol hapı kullanmasının sakıncalı olabileceğini belirtti.’’
DERİN VEN TROMBOZU NEDİR?
Bu haberde adı geçen derin ven trombozu terimi, toplar damarların içinde pıhtı oluşması manasına gelir. Toplardamarlarda pıhtı oluşmasının yarattığı esas tehlike bu pıhtının oluştuğu yerden koparak kan akımıyla sürüklenmesi ve akciğer atar damarlarını tıkamasıdır. Bu tabloya tıp dilinde akciğer embolisi denir.
Bacak toplardamarlarında pıhtı oluşumuna neden olan üç önemli faktör vardır:
- Kanın damarlarda birikmesi
- Damar duvarının zedelenmesi
- Kanın koyulaşması
Pıhtı oluşumunu kolaylaştırdığı bilinen pek çok risk faktörü vardır ve doğum kontrol hapları kullanımı da bunlardan biridir. Ancak bir kişide pıhtı oluşumu için bir risk faktörünün olması o kişide mutlaka pıhtı veya akciğer embolisi gelişeceği manasına gelmez. Birkaç olumsuz faktörün bir arada olması pıhtı riskini artırır, ama hiçbir risk faktörü olmayan birinde pıhtı ve akciğer embolisi görülebileceği de unutulmamalıdır.
Pıhtı oluşumunu kolaylaştıran faktörlerin başında uzun süreli hareketsizlik, özellikle de yatak istirahatı gelir. Kalça kemiği kırığı ve prostat ameliyatlarından sonra, kalp krizi veya başka kronik hastalıklara bağlı olarak yatağa bağımlı olanlarda bu risk çok yüksektir. Narkoz süresi uzadıkça pıhtı riski de artar. Uzun süreli uçak veya otobüs seyahatleri de kan akımını yavaşlatarak pıhtı oluşumunu kolaylaştırır.
İleri yaş da önemli bir risk faktörüdür, çünkü yaşlanma ile beraber toplardamarlar içinde bulunan ve kan akımını sağlayan kapakçılıklar işlevlerini tam olarak yapamaz olurlar. Bundan başka yaşlılarda bulunma ihtimali yüksek olan kronik hastalıklar ve vücudun susuz kalması(dehidratasyon) da riski artırır.
BAZI HASTALIKLARDA DA RİSK YÜKSEK
Kalp ve damar hastalıkları, KOAH, diyabet, nefrotik sendrom, antifosfolipit sendrom, büyük yanıklar ve bazı kanserlerde (özellikle de yumurtalık, pankreas ve akciğer) pıhtı riski yüksektir. Meme kanseri tedavisinde kullanılan tamoksifen de riski artırır.
Pıhtılaşmayı sağlayan faktörlerle ilgili kalıtsal eksiklikler de pıhtı oluşumunu kolaylaştırır. Protein C ve S, faktör 5 Leyden, antitrombin eksikliği gibi. Bunun dışında şişmanlık, gebelik, sigara kullanılması pıhtı oluşma riskini artırır.
Akciğer embolisinin belirtileri ve hasta için yaratacağı riskler tıkanan damarın büyüklüğü ile ilgilidir. Pıhtı çok büyük ise ve büyük bir akciğer atar damarı tıkanır ise hasta hiçbir müdahaleye fırsat kalmadan dakikalar içinde kaybediliebilir. Daha küçük pıhtılar, ani başlayan nefes darlığı, göğüs ağrısı, öksürük, öksürükle kan tükürülmesi, çarpıntı, ateş, sıkıntı hissi gibi değişik belirtilere neden olurlar.
Gelelim neticeye
Östrojen tedavisi (doğum kontrol hapları veya menopoz sonrası hormon tedavisi) bacakların derin toplardamarlarında pıhtı oluşumu ve akciğer embolisi riskini artıran faktörlerdir. Bunlarla birlikte diğer risk faktörlerinin de bulunması pıhtı ve emboli ihtimalini daha da artırır.
