Dikkat eksikliği hiperaktivitesi (DEHA) olan çocuklarda 20 seneden beri kullanılan metilfenidat etken maddeli ilaçların etkinliklerini gösteren bağımsız, geniş kapsamlı ve uzun takipli bir araştırma olmadığı bildirildi.
Meta-analiz, dikkat eksikliği-hiperaktivite teşhisi konan 12.245 çocuk ve ergeni kapsayan 185 randomize plasebo kontrollü çalışmanın verilerinin değerlendirilmesiyle gerçekleştirildi.
USA, Kanada ve Avrupa ülkelerinden olan çocukların yaşı 3-18 arasında ve erkek: kız oranı 5:1 ‘ idi.
Bu araştırmaların çoğu küçük ve düşük kalitedeydi ve 72’ si yani yüzde 40’ ı endüstri tarafından desteklenmişti.
Tedavi süresi ortalama 75 gün (1-425 gün arası) olduğu için ilacın uzun vadedeki etkilerini değerlendirmek mümkün olmadı.
Araştırmadan çıkan sonuçlar:
BİR: Metilfenidat, DEHA’ nın ana belirtileri olan hiperaktivite ve dürtüselliği (impulsivite) azaltıyor ve çocukların konsantre olmalarına yardımcı oluyor.
İKİ: Metilfenidat, DEHA’ lı çocukların genel davranış ve hayat kalitelerini düzeltebiliyor ama bu sonuçların metilfenidatın faydalarının büyüklüğünü doğru olarak gösterdiğini gösteren kesin veri bulunmuyor.
ÜÇ: Metilfenidat, altı aya kadar olan kullanımlarda hayatı tehdit eden ciddi zararların riskini artırmamakla beraber uyku problemleri ve iştah azalması gibi ciddi olmayan yan etki riskleri yüksekti.
Delillerin kalitesi düşük
Bütün sonuçlar için delillerin kalitesi düşük bulundu. Araştırmalarda çocukların hangi tedaviyi aldıklarının bilinmesi mümkündü.
Birçok çalışmada sonuçlar tam olarak bildirilmiyordu ve sonuçlar araştırma boyunca değişkendi.
Bunlar metaanalizin tüm sonuçlarına olan güvenimizi sınırlıyordu.
Araştırmacıların kanaati
Eldeki verilerle, metilfenidatın DEHA’ si olan çocuk ve ergenlerin hayat kalitesini düzelttiğini kesin olarak söylemek mümkün değildir.
Metilfenidat, uyku problemleri ve iştahsızlık gibi ciddi olmayan yan etkilere sebep olabilir.
Ciddi yan etkilerin artmış olduğuna dair bir delil olmamakla beraber uzun süre metilfenidat kullanacak olanlarda ciddi yan etkileri daha iyi değerlendirmek için uzun takip süreli çalışmaların yapılması gerekir.
Çocukların ilaç mı plasebo mu aldıklarının klinisyen, araştırmacı ve katılımcılar tarafından bilinmesi kolaydır; bu önyargı riskini artırır ve çalışmanın sonuçlarına güveni azaltır.
Bunu önlemenin bir yolu, metilfenidata benzer yan etkileri olan ama aktif maddenin bulunmadığı plasebo ile yapılan çalışmalar (nosebo çalışmalar) düzenlemektir.
Etik sebeplerden ötürü nosebo araştırmalarının önce erişkinlerde yapılması icap eder ve metilfenidatın etkili olduğu sonucuna varılırsa bu çalışmalar çocuklar için de düzenlenebilir.
İlaçsız tedaviler için de geniş kapsamlı randomize kontrollü çalışmalar yapılması gerekir.
Her 10 çocuktan birinde DEHA var
CDC’ ye göre USA’ da 2011 senesinde 4-17 yaş arasındaki çocukların yüzde 11’ in DEHA teşhisi kondu.
Bu çocukların yarısından fazlası (yüzde 6.1) hastalık belirtilerini kontrol etmek amacıyla çoğu metilfenidat olmak üzere ilaç kullanıyor.
Beyinde dopamin ve noradrenalin seviyelerini artırarak etkili olan metilfenidat eczanelerde Ritaline, Concerta, Medikinet ve Methylin isimleriyle satılıyor.
Gelelim neticeye
Bu araştırma birçok ilacın olduğu gibi DEHA tedavisinde bizde de yaygın olarak kullanılan metilfenidatın etkinlik ve emniyetinin tam olarak bilinmediğini ortaya koyuyor.
Üstelik de bu yeni piyasaya verilmiş olan bir ilaç değil, 20 seneden fazla zamandan beri kullanılıyor.
Doktorların özellikle de çocuklara ilaç yazarken çok daha fazla düşünmeleri gerekiyor.
