Herkesin sigaraya başlamada kendine göre farklı sebepleri vardır. Bu, bazen büyüdüğünü ve artık özgür olduğunu çevresine gösterme arzusudur… Bazen özentidir… Bazen arkadaşlarının çoğu içtikleri için onların arasında yer edinmek veya dışlanmamak içindir… Bazen bu nasıl bir şeymiş ben de deneyeyim merakıdır… Bazen sigara içen ünlü kişilere benzeme veya kendini onlarla özdeşleştirme hevesidir… Bazen de sigara reklâmlarından etkilenme sonucudur.
Dünya Sağlık Örgütü, her gün en az bir kere bir tütün ürününü içenleri ‘düzenli içici’ her gün içmeyenleri ise ‘düzensiz içici’ olarak tanımlar.
2004 yılı verilerine göre çoğu gelişmekte olan ülkelerde olmak üzere 1 milyar 300 milyon kişi sigara içmektedir. Erkeklerin %47’ si, kadınların ise %12’ si sigara tiryakisidir.
Türkiye’ de ise erkeklerin %63’ ü kadınların %24’ ü olmak üzere 28 milyon kişi sigara içmekte olup bu rakamlar genel dünya ortalamasının çok üzerindedir.
Kadınlar arasında sigara tiryakiliği özellikle geri kalmış ve gelişmekte olan ülkelerde hızla artmaktadır. Bizde de durum farklı değildir. Bunun sonucunda da eskiden erkeklere özgü hastalıklar olarak bilinen akciğer kanseri, kronik bronşit, amfizem, KOAH… gibi hastalıklar kadınlarda da çok görülür olmuştur.
Türkiye’ de doktor ve hemşireler arasındaki sigara içme oranları da gelişmiş ülkelere göre çok daha fazladır. Özellikle doktorların sigara içmeleri hastaları olumsuz yönde etkiler, sigarayı bırakmalarını güçleştirir. Her ne halk arasında çok kabûl gören ‘Doktorun dediğini yap, yaptığını yapma’ diye bir söz varsa da, ‘Zararlı olsa doktorlar içer miydi?’ diye düşünenlere verecek mantıklı bir cevap da bulamıyorum maalesef.
Neden sigara içiyoruz?
Tiryakilerin büyük çoğunluğu sigaraya gençlik, hatta bazen çocukluk döneminde başlarlar. İlk sigarasını ileri yaşlarda içip de sigaraya bağımlı hâle gelenlerin sayısı çok daha azdır. Bunun için de sigara endüstrisi neredeyse tüm enerjisini gençleri sigaraya başlatmak için harcar.
Herkesin sigaraya başlamada kendine göre farklı sebepleri vardır. Bu, bazen büyüdüğünü ve artık özgür olduğunu çevresine gösterme arzusudur… Bazen özentidir… Bazen arkadaşlarının çoğu içtikleri için onların arasında yer edinmek veya dışlanmamak içindir… Bazen bu nasıl bir şeymiş ben de deneyeyim merakıdır… Bazen sigara içen ünlü kişilere benzeme veya kendini onlarla özdeşleştirme hevesidir… Bazen de sigara reklâmlarından etkilenme sonucudur.
Sigaraya başlamada anne, baba veya okulda öğretmenin sigara içiyor olması çok önemlidir. Çeşitli araştırmalarda sigara içen çocukların dörtte üçünün anne veya babasından en az birinin sigara içtiği, buna karşılık sigara kullanmayan ebeveynlerin çocuklarında sigara alışkanlığının çok seyrek olduğu belirlenmiştir. Lise çağındaki erkek öğrenciler için de erkek öğretmenlerin sigara içiyor olmasının çok belirleyici olduğu bilinmektedir.
Hastalarımdan biliyorum, Anadolu’ da babaları, amcaları veya dedeleri tarafından çok küçük yaşlarda sigaraya başlatılan erkek çocukların sayısı hiç de az değildir.
Sigara bağımlılığı nedir?
Belirli bir süre sigara içenler sigara bağımlısı olurlar. Genel olarak madde bağımlılığı Dünya Sağlık Örgütü tarafından ‘ Bir insanın psiko-aktif bir maddeye karşı daha önce değer verdiği diğer işlerden ve nesnelerden daha fazla öncelik tanıma davranışı’ olarak tanımlanmaktadır.
Bu tanıma göre ‘sigara bağımlısı’ olan birinin davranışları büyük ölçüde sigaranın etkisi altındadır, kendine ve çevresine zarar verdiğini bilerek sigara içmeyi sürdürür, içilen sigara miktarı giderek artar, sigarayı bıraktığında yoksunluk belirtileri ortaya çıkar.
Sigaranın sinir sistemi üzerine olan uyarıcı, rahatlatıcı, keyif verici… etkileri de sigara bağımlılığının gelişmesinde önemli rol oynar.
Sigara bağımlılığının türleri var mıdır?
Fiziksel ve psikolojik olmak üzere iki türlü sigara bağımlılığı vardır.
Sigara içinde bulunan binlerce kimyasal içinde fiziksel bağımlılığa yol açan madde nikotin’dir. Nikotin, merkezi sinir sistemi uyarıcısıdır ve bir ilaç olarak sınıflandırılır. Nikotin tıpkı alkol, eroin ve kokain gibi hatta bazı bilim adamlarına göre onlardan bile daha fazla bağımlılık yaratan bir maddedir.
Bir sigarada yaklaşık 0.8 gr tütün ve 10-20 miligram nikotin bulunur. Sigara içilirken nikotin saniyeler içinde beyne ulaşır ve burada dopamin adı verilen bir kimyasalın artmasına sebep olur. Dopamin, bizi rahatlatan ve haz veren bilgi akışını beyin hücreleri arasında sağlayan kimyasaldır. Her sigara içildiğinde nikotin beynimizde aynı yolu tetiklediği için haz hissedilir ve diğer tüm madde bağımlılıklarında olduğu gibi her seferinde aynı hazzı hissedebilmek için daha çok sigara içmemiz gerekir ve böylece sigara bağımlısı oluruz.
Amerika’ da en sık konulan psikiyatrik tanının nikotin bağımlılığı olduğunu hatırlatmak isterim.
Psikolojik bağımlılık nedir?
Bazı kişiler sigaraya psikolojik olarak bağımlıdırlar. Bu bir tür öğrenilmiş hatalı davranıştır. Sigaraya psikolojik olarak bağımlı olanlar özellikle bir takım uğraşları veya davranışları sırasında sigara içerler. Meselâ, bazıları sinirlendiklerinde… bazıları sabah kahvaltısından sonra kahve içerken.. bazıları televizyon seyrederken… bazıları kitap okurken, yazı yazarken veya çalışırken… bazıları içki masasında… bazıları kağıt veya tavla oynarken… bazıları araba kullanırken… bazıları telefonla konuşurken… bazıları yazı yazarken veya düşünürken… bir sigara yakmayı alışkanlık hâline getirmişlerdir.
Buna bir de sigaradan çekilen her nefeste kuvvetlenen el ve ağız alışkanlığı’ nı da eklemek gerekir. Meselâ, günde bir paket sigara içen ve her sigaradan en az 10 kere nefes çeken biri, günde 200 kere yılda 70 bin kere aynı hareketleri tekrarlıyor demektir.
