İnsanlar ve toplumlar; dünyanın ve evrenin gelişim dinamiği içinde çelişkiler yaşıyor, yüzyıllar öncesinin insan, toplum düşünce anlayış ve yaşam biçimi ile çağın gerçekleri arasında bocalıyor.
Türkiye ve İslam dünyasının aydınlanmaya ihtiyacı vardır.
Aydınlanma; düşünce tarihinde öncelikle 18. Yüzyılın düşünüş tarzını ifade eder. Düşünce tarzı aydınlanma felsefesi diye nitelenir. Bunun temelinde ise insanı ve dünyayı Tanrı merkezli bir bakışla belirleyen Ortaçağ anlayışının yerini, bilim ve felsefeyi insan dünyasında yeniden yol gösterici kılan bir anlayış vardır.
Aydınlanma çağı; akıl ile deneyin en uygun bileşimini doğa biliminde bulan ve gerçeğe bilimsel gerçek olarak ulaşılabileceğini düşünenlerle başlar. Metafiziği, teolojiyi ve dini devre dışında tutmak isteyenler olmuştur. Bu çağ; bununla tutarlı bir çizgide, pratik/politik/ahlaksal sorunların bilimsel düşünce ile çözülebileceğine inananların etkinlik kazandığı dönemdir.
Rönesans İtalya’da başlar. Rönesans kültürüne İtalyanlar kılavuzluk eder. Buna karşılık aydınlanma’nın anayurdu İngiltere’dir. Aydınlanma ilk olarak siyasal-toplumsal düzene ulaşan İngiltere’de başlar. İlk uğrak Fransa’dır. Fransız dili de Latince’nin yerini tutar.
Aydınlanma felsefesinin düşüncelerinin ve ilkelerinin yayılmasını sağlayan da Fransız Devrimi olmuştur. Aydınlanma; Almanya’ya da Fransa ve İngiltere üzerinden gelir.
Bu üç Avrupa ülkesinde aydınlanma, kendine özgü özellikler gösterir:
İngiliz Aydınlanması denemeci,
Fransız Aydınlanması rasyonalist,
Alman Aydınlanması ise rasyonalist biçimde ama Alman mistisizminin de kalıntılarını taşır.
Kant’a göre; insanın, kendi kendini başkalarının idaresinde olmadan aklını kullanmaktır.
Aklını, eksik olduğundan değil, başkalarının idaresi altında olmadan kullanma kararlılığı ve yürekliliği gösteremeyen, kendi kendini ergin olmayışa mahkum eder. Spare aude. Kendi iradenle aklını kullanma yürekliliğini göster, aydınlanmanın bir bakıma sloganı olur.
Türk Dil Kurumuna göre; Bir sorun üzerine gereği kadar bilgi edinme, tenevvür.
Buda der ki; Eğer aydınlanmanla arana Buda girerse, onu da öldür!
Macit Gökberk’e göre; insanın düşünme ve değerlemede dine ve geleneklere bağlı kalmaktan kurtulup kendi aklı, kendi görgüleri ve hayatını aydınlatmağa girişmesidir.
Masonluğa göre aydınlanma; gerekli bilgileri edinerek, Masonluğun simgesel ışığından yararlanmadır. . Bu doğal olarak Masonluk ile Illuminati arasında bir organik bağ kurdurur.
Aydınlanma; insanın, doğanın ve toplumun gerçeklerine ilişkin bilgiyle donanmasıdır.
Aydınlanma; gerekli bilgileri edinerek, gerçekliğin simgesel ışığından yararlanmadır.
Aydınlanma; düşünce ve değerlemelerin, geleneklere bağlı olmaktan kurtulup, insanın kendi aklı ile kendisinin yaptığı denemeler ve gözlemlerle yaşamını aydınlatmaya girişmesidir.
Aydınlanma; kısaca aklın inançtan, bilimin dinden bağımsızlaşmasıdır. Dinsel görüşün yerini bilimsel düşünüşün almasıdır.
Aydınlanma ve özgürlük; birbirine paralel gelişir. İnsan onuruna uygun davranmayı getirir.
Aydınlanmaya engel olmak; insanın en temel haklarını hiçe saymaktır. Temel hakların başında da, insanın özgür bir kişilik olması gelir.
Aydınlanma’dan etkilenen Osmanlı da; 19.yy.sonlarına doğru bazı çabalara girer. Ancak, Batı’ya yönelişle getirilen yenilikler, yeterli olmaz. Tanzimat, Batı’nın kültürüne ve o kültürü yaratan kaynaklara inmeden yalnızca tekniğine uzanır. Taklitçilikten öteye gidemez.
Aydınlanma kültürünün itici gücü olan aklın egemenliği; Avrupa’da uzun yıllarca bir gelişme süreci gösterirken, Türkiye’de ancak bir devrimle gerçekleştirilir. Vatandaşlık bilinci aşılanır. İnsanın da halkın aklı özgür ve egemen kılınır. Cumhuriyet, bir aydınlanma sürecidir.
Aydınlanmak isteyen insan, aydınlatılması istenen de insan yaşamının anlamı ve düzenidir.
Günün Sözü: Akıl üretir insanı özgür kılar, dogma dondurur.
