Özet
Bu çalışma, çağdaş devlet sistemlerinde etnik temelli yönetim modellerini karşılaştırmalı olarak ele almakta ve Türkiye’nin üniter devlet yapısının tarihsel, anayasal ve jeopolitik temellerini incelemektedir. Çalışmada Kanada, Birleşik Krallık, İsviçre, Etiyopya ve İspanya örnekleri analiz edilerek, self-determinasyon hakkının uygulanma biçimleri değerlendirilmiştir. Türkiye’nin mevcut anayasal düzeni, etnik temelli ayrışmalara kapalı; yerel demokrasi, eşit vatandaşlık ve kültürel çoğulculuk ilkelerine açık bir model olarak konumlanmaktadır.
Anahtar Kelimeler: Üniter Devlet, Federalizm, Self-Determinasyon, Türkiye, Etnik Çeşitlilik, Yerel Demokrasi.
1. Giriş
Etnik temelli yönetim modelleri, 20. yüzyılın ikinci yarısından itibaren küresel ölçekte siyasal sistemlerin önemli tartışma alanlarından biri haline gelmiştir. Bu tartışmalar, iki temel soruya dayanır: Devletin birliği ile etnik kimliklerin tanınması nasıl dengelenebilir ve self-determinasyon hakkı, ne ölçüde siyasal bir ayrılma hakkı doğurur? Bu bağlamda Kanada, Birleşik Krallık, İsviçre ve Etiyopya gibi ülkeler farklı kurumsal çözümler üretmiştir. Türkiye ise tarihsel ve jeopolitik nedenlerle üniter yapıyı korumuş, kimlik taleplerine eşit vatandaşlık ilkesiyle yanıt vermeyi tercih etmiştir.
2. Kavramsal Çerçeve: Self-Determinasyon ve Federalizm
Self-determinasyon hakkı, Birleşmiş Milletler Antlaşması’nda halkların kendi kaderini tayin hakkı olarak tanımlanmıştır. Ancak uluslararası hukukta bu hak genellikle sömürge sonrası bağımsızlık süreçleriyle sınırlı kabul edilir. Modern ulus-devletlerde etnik veya kültürel grupların bu hakkı ayrılma değil, özyönetim ya da kültürel özerklik olarak yorumlanmaktadır. Federalizm ise egemenliğin anayasal olarak merkez ile alt birimler arasında paylaştırıldığı yönetim biçimidir. Etnik federalizm, bu paylaşımın etnik veya dilsel kimlik temelinde yapılandırıldığı özel bir modeldir. Türkiye açısından bu kavramlar hem anayasal sınırlar hem de güvenlik boyutu nedeniyle farklı biçimlerde anlam kazanmaktadır.
3. Türkiye’nin Üniter Modeli
Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın 3. maddesi, Türkiye Devleti’nin ülkesi ve milletiyle bölünmez bir bütün olduğunu belirtir. 66. madde, vatandaşlık esasına dayalı olarak Türk kimliğini tanımlar. Bu hükümler, Türkiye’de ulus kimliğinin etnik değil siyasal birlik temelinde inşa edildiğini gösterir. Ayrıca Anayasa’nın ilk üç maddesi değiştirilemez ve değiştirilmesi teklif dahi edilemez. Bu durum, federal veya konfederal sistemlerin anayasal olarak mümkün olmadığını ortaya koyar. Türkiye’de yerel yönetimlere idari yetkiler verilmiş olsa da yasama yetkisi yalnızca TBMM’dedir. Dolayısıyla Türkiye siyasal değil idari özerklik modelini benimsemiştir.
4. Karşılaştırmalı Değerlendirme
Kanada, Birleşik Krallık ve İsviçre gibi ülkeler, kimlik temelli talepleri yönetmek için federal veya yetki devri temelli modeller geliştirmiştir. Etiyopya örneği ise etnik federalizmin beraberinde getirdiği iç çatışma ve istikrarsızlık riskini göstermektedir. Türkiye ise istikrar ve ulusal bütünlük ekseninde konumlanarak, ayrılma hakkı yerine yerel katılım ve eşit vatandaşlık ilkesini temel almıştır.
5. Sonuç ve Türkiye’nin Geleceğine Dair Birlik Vizyonu
Türkiye’nin siyasal sistemi, etnik temelli federalizme kapalı fakat katılımcı yerel yönetime açık bir yapıdadır. Etnik özerklik veya ayrılma istekleri, Anadolu coğrafyasını bir iç çatışma ve parçalanma riskine sürükleyebilir. Bu nedenle geleceğin Türkiye’si, tek resmi dil ilkesini koruyarak çok kültürlü bir toplumsal uyum inşa etmelidir. Bu model, hem ulusal bütünlüğü güçlendirir hem de farklı kültürlerin barış içinde var olmasını sağlar. Adil gelir dağılımı, üretim ekonomisinin güçlendirilmesi, bölgesel gelişmişlik farklarının azaltılması ve ortak refahın paylaşımı, sürdürülebilir bir birlik vizyonunun temellerini oluşturur. Türkiye’nin geleceği, katılımcı üniterlik, toplumsal dayanışma, üretkenlik ve adalet ekseninde yükselecektir.
Kaynakça
1. Supreme Court of Canada (1998). Reference re Secession of Quebec, [1998] 2 S.C.R. 217.
2. Bogdanor, V. (2009). Devolution in the United Kingdom. Oxford University Press.
3. Abbink, J. (2011). “Ethnic-based federalism and ethnicity in Ethiopia.” Journal of Eastern African Studies, 5(4), 596–618.
4. Linder, W. (2010). Swiss Democracy: Possible Solutions to Conflict in Multicultural Societies. Palgrave Macmillan.
5. Türkiye Cumhuriyeti Anayasası (1982). Resmî Gazete, 9 Kasım 1982.
6. Heper, M. (2013). The State and Kurds in Turkey: The Question of Assimilation. Palgrave Macmillan.
Emin Orhan
(İstanbul Üniversitesi, Siyasal Bilgiler Fakültesi Mezunu)
Özet
