Amerikan Pediatri Akademisi’ nin iki sene kadar önce yayınladığı kılavuzda ‘’Ailesinde yüksek kolesterol, yüksek tansiyon ve erken yaşlarda kalp hastalığı bulunan çocuklar ile obez olan çocuklarda iki yaşından itibaren kolesterol ölçümleri yapılmasını tavsiye etmesi ve çocuklara 8 yaşından itibaren kolesterol düşürücü ilaç verilebileceğinin‘’ bildirilmesi büyük tartışma yaratmıştı. Pediatrics isimli dergide yayınlanan ve Batı Virjinya’ da 1998’ den beri aile hikâyelerine bakılmaksızın tüm çocukların kolesterol değerlerinin ölçüldüğü araştırmanın yorumları iki sene önceki kılavuzu mumla arattıracak gibi görünüyor.
İlkokul 5. sınıfa giden 20 binden fazla çocuk üzerinde yapılan bu araştırmada ailesel bakımdan risk grubunda bulunmayan çocukların yüzde 9.5’ inde yüksek kolesterol olduğu; bunların yüzde 1.7’ sinde tedavi edilmeyi gerektirecek kadar yüksek seviyelere rastlandığı bildirildi.
Araştırmayı yapan uzmanlardan William Neal, sadece risk grubu taranmış olsaydı yüksek kolesterolü olan çocukların yüzde 9.5’ i tanınmamış olacaktı. Kalp hastalıklarının ve bunlara bağlı ölümlerin önlenebilmesi için tüm çocukların kolesterol değerleri ölçülmeli, diyor.
Çocukların kolesterol değerlerinin bilinmesi kötü bir şey değil ama kolesterol yüksekliği yanlış değerlendiriliyor. Endişem şu: Bu araştırmanın ilaç endüstrisinin eline günümüzde artık her kolesterolü yüksek erişkine olduğu gibi çocuklara da kolesterol hapı yazdırmak için iyi bir koz vermesi. Kolesterol düşürücü ilaç üreticilerinin kapalı kapılar ardında ellerini ovuşturduklarını görüyorum.
Çocuklarda normal kolesterol değerleri bilinmiyor
Henüz çocuklarda kan kolesterol değerlerinin ne kadar olması gerektiği tam bilinmiyor, ama çocuklarda beyin gelişimi ve özellikle de buluğ çağında hormon yapımı için daha fazla kolesterole ihtiyaçları olduğuna şüphe yok. Kolesterol, hücre duvarının temel yapıtaşı olması yanında; kortizol, testosteron, östrojen gibi hormonlar, D vitamini, safra asitleri üretimi için mutlaka gerekli olan bir madde. Bunun için de çocukların kolesterol düzeyleri ile oynamanın ciddi sakıncalar doğurması çok muhtemel.
Genetik bir hastalık olan ‘ailesel hiperkolesterolemi’ dışında çocuklardaki kolesterol yüksekliği büyük ölçüde obezite, beslenme yanlışları ve hareketsizlikten kaynaklanıyor.
Yapılması gereken üç önemli şey var: Birincisi, obezite ile savaşmak. İkincisi, çocukların taze sebze-meyve, lifli gıdalar, tam tahıl, balıktan zengin bir diyetle beslenmelerini sağlamak; trans yağ, şeker, karbonhidrat, katkı maddeleri ihtiva eden hazır yiyecek ve içeceklerden uzaklaştırmak. Üçüncüsü de çocukları egzersize, spora teşvik etmek.
Kolesterol yüksekliği hastalık değil
Her şeyden önce tek başına kolesterol yüksekliği bir hastalık değildir; gelecekte kalp hastalığı veya inme ihtimallerini artırabilecek sigara, hareketsiz yaşam biçimi, dengesiz beslenme, şişmanlık, yüksek tansiyon, diyabet, stres gibi birçok risk faktöründen sadece biridir!
Kalp krizi ve inmelere yol açan ateroskleroz, yani damar sertliği ile kandaki kolesterol düzeyi arasında da her zaman doğrudan bir ilişki yoktur. Kan kolesterol düzeyi normal hatta düşük olan kişilerde de yüksek olanlar kadar ağır ateroskleroz gelişebilir. Koroner kalp hastalığı olanların yarısından fazlasında da kolesterol düzeyi normal sınırlardadır. Aterosklerozun gerçek sebebi yüksek kolesterol değil ‘düşük yoğunluklu bir tür kronik iltihaptır’.
Özetleyecek olursak:
BİR: Kolesterol yüksekliği bir hastalık değildir. İKİ: Kolesterol arttıkça kalp-damar hastalığı riski artmaz. ÜÇ: Kolesterolü normal ve düşük olanlar da kalp krizi geçirebilir. DÖRT: Kolesterol yüksekliğinin özel durumlar dışında ilaçla tedavi edilmesi gerekmez.
Kolesterol ilaçları kimin için
Her şeyden önce statinlerin daha önce kalp krizi geçirmiş olan erişkinler dışında ne kadar yararlı oldukları bile henüz kesin olarak bilinmiyor. Meselâ kadınlarda ve daha önce kalp krizi geçirmemiş kişilerdeki etkinliği konusunda net bir kanıt yok. İkincisi statinlerle çocuklar üzerinde yapılmış yeterli araştırma mevcut değil henüz. Üçüncüsü de statinlerin kas erimesi, karaciğer hasarı, doğumsal kusurlar gibi çok ciddi yan etkileri var.
Bazı statin grubu ilaçlar, bir süreden beri İngiltere ve Amerika gibi bazı ülkelerde, ortalama olarak her 500 çocuğun birinde rastlanan ve bunların da yüzde 50’ sinde erken yaşlarda kalp hastalığı riski yaratan ‘ailesel kolesterol yüksekliği’ geni taşıyan çocuklarda da zaten kullanılıyor.
Ancak, kalp-damar hastalıklarının ve bunlara bağlı ölümlerin önlenebilmesi için, statin grubu ilaçların bu tür bir genetik bozuklukları bulunmayan ama çeşitli risk faktörlerine sahip çocuklara da çok küçük yaşlardan itibaren verilmesinin doğru bir yaklaşım olduğunu söylemek de mümkün değil.
Çocuklardaki etkisi bilinmiyor
Bugüne kadar çocuklar üzerinde yapılan araştırmalarda statinlere ait önemli bir yan etkinin görülmemiş olması bu ilaçların kesinlikle ‘güvenli’ olduğunu göstermez. Bir kere statin araştırmaları küçük çocuklarda değil 13-19 yaş arası gençlerde yapılmıştır. Küçük çocuk ile gençlerde ilaç etkileri ve yan etkilerinin aynı olması şart değildir.
Bir başka önemli nokta da statinlerin uzun süreli kullanımları hakkında yeterli bilginin olmamasıdır. Yapılan araştırmaların en uzunun süresi 4-5 yıllıktır ve ilaç etki ve yan etkileri bakımından bu sürenin ötesinde neler olup olmadığı belli değildir.
Gelelim neticeye
Kalp krizi ve inmelerim önlenmesinde esas yapılması gereken risk faktörlerinin ortadan kaldırılmasıdır. Çocuklarda da bu hastalıkların temel sebeplerinden olan obezite ve hareketsizlikle mücadele etmeden hemen statinlere sarılmak ilaç endüstrisinin ekmeğine yağ sürmekten başka bir şey değil.
Akademi’ nin kriterlerine göre ‘statin grubu ilaçlar 8 yaşın altındaki çocukların ancak yüzde 1 kadarına verilebilecek, ama ilaç firmalarının pazarlamada ne müthiş ne acımasız taktiklere sahip olduklarını, yeni ilaç kullanmayı ‘marifet sayan’ doktorların sayısının ne kadar çok olduğunu bir bilseniz, kısa zamanda endikasyonların türlü numaralarla nasıl genişleyeceğini, neredeyse bu ilacı almayan çocuk kalmayacağını kolayca görürsünüz.
Çocuk mamasına kolesterol hapı konacak günler uzakta değil.
