1982 Anayasası’nda Yapılan Değişiklikler (I)
12 Eylül askeri müdahalesinin ardından hazırlanan ve 7 Kasım 1982 tarihli halk oylamasında kabul edilen; 1982 Anayasası’nın oylama sonuçları
9 Kasım 1982 günü açıklanarak Yüksek Seçim Kurulu kararları yayınlandı.
Yüksek Seçim Kurulu, 1982 Anayasası halkoylaması sonuçlarına ilişkin 2 karar yayınladı. Resmi Gazete’nin 9 Kasım 1982 tarihli sayısında (17863 Mükerrer) yayımlanan ilk kararda, 730 sandık dışındaki sonuçlar açıklandı ve Anayasa’nın kabul edildiği ilan edildi. Resmi Gazete’nin 20 Kasım 1982 tarihli sayısında da (17874) kesin sonuçlar il il açıklandı. Buna göre, 1982 Anayasası, 1.626.431 “red” (yüzde 8.63) oyuna karşılık, 17.215.559 “kabul” (yüzde 91.37) oyuyla kabul edildi.”
Bu Anayasa 1987’ye kadar orijinal haliyle yürürlükte kaldı.
17 Mayıs 1987’den itibaren; Başta AB baskısı, organize çıkar örgütleri “rant” kesimi, demokrasi, adalet ve hukuk düşmanları dayatması ve ABD’nin sistematik manipülâsyonları sonucu yoğun bir “yeniden imal/inşâ, (transformasyon) ekleme, çıkarma ve (siparişe uygun) değiştirme operasyonları ile;, Sevr doğrultusunda despotluk, diktatörlük ve “AB müktesebat sürecine paralel, istibdada geçiş süreci başlatılmış oldu.
Bunun adına, kinayeten “Demokratikleşme ve sivilleşme” denildi!..
Oysa her adım, (nadir istisnalar hariç) her değişiklik ve düzenlemede tam tersi oldu.
Lütfen, aşağıda yer alan ve adı “değişiklik operasyonu” olan; Değiştirme, yeniden yapılandırma ve Türkiye Cumhuriyetini dönüştürme sürecini dikkatle inceleyiniz…
Anayasa’da bugüne kadar tam 17 kez ek ve değişiklik yapıldı.
Bu düzenlemelerde Anayasa’nın, geçicilerle birlikte toplam 194 maddesinden 105’i değiştirildi, 4 madde yürürlükten kaldırıldı. Eklenen 3 geçici maddeden 2’si daha sonra Anayasa metninden çıkarıldı.
Böylece 1892 Anayasasının birim madde bazında % 56’sı, genel kapsam ve genel ağırlık bağlamında (üçte iki) 2/3’si değiştirilmiş oldu.
Yapılan ayarlama düzenleme ve derlemelere göre: 1982 Anayasası’nda bugüne kadar gerçekleştirilen ek ve değişiklikler sırasıyla şöyledir:
- 1. değişiklik:
Anayasa’da 17 Mayıs 1987 tarihinde yapılan ilk değişiklikle 67, 75. ve 175. maddeler yeniden düzenlendi, geçici 4. madde ise yürürlükten kaldırıldı. Bu düzenleme kapsamında 67. maddede yapılan değişiklikle 21 olan seçme ve halkoylamasına katılma yaşı 19’a indirildi; 75. maddenin yeniden düzenlemesiyle 400 olan milletvekili sayısı 450’ye çıkarıldı.
Anayasa değişiklikleri gibi hassas konular üzerinde titizlikle durulmasını sağlamak ve iki görüşme arasında kamuoyu fikrinin de sağlıklı bir biçimde alınmasına olanak sağlamak amacıyla (yalan, esas amaç değişiklikleri kolaylaştırmak ve basitleştirmekti) 175. maddede değişiklik yapıldı. Anayasa değişikliklerinin diğer kanunlardan farklı olarak TBMM Genel Kurulu’nda iki defa görüşülmesi şartı getirildi. Teklifin kabulünün üye tamsayısının 3’te 2 (550’ye göre: 550:3 = 183 x 2 = 367) çoğunluğu yerine, üye tamsayısının 5’te 3 (550: 5 = 110 x 3 = 330) çoğunluğunun gizli oyuyla olacağı hüküm altına alındı.
12 Eylül döneminde getirilen, siyasi partilerin ve liderlerinin siyasi yasaklarına ilişkin geçici 4. madde, yapılan referandumla yürürlükten kaldırıldı. Böylece, siyasi partilerin ve liderlerinin yasakları sona erdi.
2. değişiklik:
Anayasa’daki ikinci değişiklik 8 Temmuz 1993 tarihinde yapıldı.
Anayasa’nın 133. maddesinde yapılan değişiklikle, radyo ve televizyon istasyonları kurmak ve işletmek, kanunla düzenlenecek şartlar çerçevesinde serbest hale getirildi.
3. değişiklik:
Anayasa’daki 3. değişiklikte; başlangıç metni, 33, 53, 67, 68, 69, 75, 84, 85, 93, 127, 135, 149. ve 171. maddeleri yeniden düzenlendi. 23 Temmuz 1995 tarihinde yapılan bu değişiklikle ayrıca 52. madde de yürürlükten kaldırıldı. Başlangıç metninde yapılan düzenlemeyle yazımda bazı değişikliklere gidilerek, Anayasa’ya daha demokratik bir nitelik kazandırıldı ve 12 Eylül askeri müdahalesine yapılan atıflar ayıklandı. ”Dernek kurma hürriyetinde” değişikliğe gidilerek, genel olarak Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin (AİHS) temel hak ve özgürlüklerin sınırlanmasına ilişkin getirdiği standartlar yakalanmaya çalışıldı.
İşçiler gibi kamu çalışanlarına da toplu görüşme yapabilme hakkı tanındı.
Anayasa’nın 67. maddesinde yapılan değişiklik, yurt dışında yaşayan vatandaşların oy hakkını kullanabilmelerinin kanunla düzenlenmesini öngörüyordu. (aradan geçen 15 yıla rağmen gerçekleşmedi) ”Kimsenin kesin hüküm giymedikçe suçlu sayılamayacağı” ilkesinden hareketle, cezaevlerindeki tutukluların oy kullanmalarına imkân sağlandı. 1987’de yapılan değişiklikle 19 olarak belirlenen seçme ve halk oylamasına katılma yaşı, bir yaş daha aşağı çekilerek 18’e indirildi.
Siyasi partilerin yurt dışında teşkilatlanıp faaliyette bulunması ile kadın ve gençlik kolları gibi yan örgütlerin kurulmasını yasaklayan hüküm Anayasa’dan çıkarıldı. Yüksek öğretim elemanlarının kanunla düzenlenme şartıyla da olsa siyasi partilere üye olabilmeleri mümkün kılındı. Siyasi partilere üye olabilmeleri mümkün olmayan yüksek öğretim öğrencilerine de bu hak tanındı. Devletin, siyasi partilere yeterli düzeyde ve hakça yardım yapması imkânı getirildi.
Milletvekili sayısı 550 oldu
”Siyasi partilerin uyacakları esaslar” başlıklı maddede değişikliğe gidilerek, partilerin Anayasa’nın 14. maddesindeki esaslara uyması yükümlülüğü kaldırıldı; bu ilkelerin kanunla belirlenmesi esasına geçildi. Siyasi partilerin ticari faaliyete girişemeyecekleri hükmü konuldu. 1987’de yapılan değişiklikle 450’ye çıkarılan milletvekili sayısı yeni düzenlemeyle 550 olarak belirlendi.
”Milletvekilliğinin nasıl sona ereceği” hükmüne açıklık getirildi. İstifa eden milletvekilinin milletvekilliğinin düşmesinin, istifanın geçerli olduğu TBMM Başkanlık Divanı’nca tespit edildikten sonra TBMM Genel Kurulunca kararlaştırılması uygulaması getirildi. ”Partisinden istifa eden milletvekilinin bir sonraki seçimde, başka bir partinin genel merkez organlarınca aday gösterilemeyeceği”;, ”partisinden istifa ederek başka bir partiye giren milletvekilinin milletvekilliğinin düşmesine üye tam sayısının salt çoğunluğuyla karar verilmesi”;, ”partisinden istifa ederek -seçim hükümetleri hariç- Bakanlar Kurulunda görev alan milletvekilinin milletvekilliğinin düşmesine üye tamsayısının salt çoğunluğunun oyuyla karar verilmesi” hükümleri kaldırıldı…
Eylül olan yasama yılı başlangıcı Ekim olarak belirlendi.
127. maddede yapılan değişiklikle, mahalli idarelerin seçimlerinin 5 yılda bir yapılmasına ilişkin düzenleme korundu. Ancak, milletvekili genel veya ara seçiminden önceki veya sonraki bir yıl içerisinde yapılması gereken genel veya ara seçimlerin, milletvekili seçimleriyle birlikte yapılması hükmü getirildi. Bir siyasi partinin kapatılması gibi önemli sonuçlar doğuracak davalarda, parti genel başkanının sözlü savunması olmaksızın karar verilmesinin sağlıklı sonuçlar doğurmayacağı düşüncesiyle partinin genel başkanı ya da tayin edeceği vekilinin dinlenilmesi şartı getirildi. 52. madde ise yürürlükten kaldırıldı. Böylece sendikaların siyasi faaliyette bulunmaları, siyasi partilerden destek görmeleri ve siyasi partileri desteklemeleri önündeki engel ortadan kalktı.
4. değişiklik: Anayasa’nın 143. maddesinde 18 Haziran 1999 tarihinde yapılan değişiklikle, DGM’lerde yer alan asker üyelerin yerine sivil yargıçların atanması sağlandı.
