Afganistan’da, Amerikan uçağından düşen, iki kişinin fotoğrafı Amerikan emperyalizminin insani(beşerî) dünyasını özetliyordu.
İnsanlık sadece uçaktan düşen kişilerin resimlerinden ibaret değildi. Amerika, Afganistan Merkez Bankasını da kontrol ettiğinden, bankadaki, önce, 7 milyar dolara, daha sonra var olan tüm paralara el koydu.
Amerika’nın, Afganistan’da 2000 askeri hala orada, 300 kadar Türk askeri de ABD ile beraber hareket ediyor.
Afganistan’a ulus inşa etmeye giden Amerika, 20 yıl gibi uzun bir zamanda, Afganistan’da bir ulus inşa edemedi.
Dinin ağır yaşandığı yerlerde millet/ulus yapılanmasının çok zor olduğu bir kez daha ortaya çıktı. Cemaat yapısından millet yapısına ulaşmak, yüz yıllar gerektiriyor. Sanayi ve ticaretin gelişmiş olmasını gerektiriyor.
Bir ulus yapılanmasına varmadan, bu günkü dünyada var olunamayacağına göre, Afganistan’da, daha çok silah, daha çok çatışma ve istikrarsızlık olacak demektir.
Dışarıdan destekli ulus inşasının olmayacağı da anlaşıldığına göre, bundan sonra Afganistan’da ne olacak?
Önce barışın tesis edilmesi gerekiyor. Barıştan sonrası ne olur, Afganistan kendi kaderini kendisi belirleyebilir mi ona bakılacak.
Barış için görünen çözüm; Çin, Rusya, İran, Pakistan ve Afganistan’ın çevresindeki ülkelerin, Afganistan içinde, barışa katkı yapması gerekiyor.
Taliban’ın dini dayatmalarını teşvik edecek dış etkenler, sorunu daha da içinde çıkılmaz hale getireceğinden, bu ülkelerin Afganistan işlerine bulaştırılmaması gerekir.
Barışın tesisinin çok zor olacağı, Taliban’ın kendi ideolojisini ne kadar dayatacağına bağlı olarak değişecektir. Afganistan’ın dünya ile bütünleşebilmesi için bir ulus devlete ulaşana kadar çekeceği sıkıntıların, devam edeceği görünmektedir.
Dinci dayatma ne kadar çok olursa, dış dünya ile kurulacak bağlar/ilişkiler o kadar gecikecektir.
Afganistan’daki laik kesimin büyük bir kısmı kaçmış olsa bile, kaçamayıp kalanların, dinci dayatmalara karşı pasif veya aktif direnişler olacaktır.
Kaldı ki Taliban’ın dini anlayışı ile diğer dinci kesimlerin, ideolojileri arasında da farklar var.
Türkiye Afganistan’da olacaksa, Taliban’ın dini dayatmalarını teşvik edecek yönde işlev görmesi en istenmeyen bir durum olacaktır. Taliban’a, din ile yaklaşan ülkeler, Afganistan’ın uluslaşmasını geciktirecek ve belki de başka çatışmaların ortaya çıkmasına neden olacaktır.
Dini, devlet işlerinin dışına çıkarmadıkça, yani ulus devlet inşasını gerçekleştirmedikçe, Afganistan’da istikrar olmayacaktır.
Dış yardımların, öncelikle, Afganistan’ın kendi kaderini kendisinin temin etmesine yardım edecek yönde olmalıdır.
20 Ağustos 2021, bulentesinoglu@gmail.com
