AKTİF (VARLIKLAR) = PASİF (KAYNAKLAR)
Mevcutlar + Alacaklar = Yabancı Kaynaklar + Özkaynaklar
Dönen Varlıklar + Duran Varlıklar = Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar + Uzun Vadeli Yabancı
Kaynaklar + Özkaynaklar
İşletmenin sermayesinin hesaplanabilmesi aşağıdaki gibidir.
Sermaye = Varlıklar – (Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar + Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklar) Bilançoya şekil olarak bakıldığında dört bölüm bulunmaktadır.
ü Bilanço başlığı,
ü Aktif tarafı,
ü Pasif tarafı,
ü Bilanço dipnotları.
Bilanço Başlığı: Bilanço başlığında bulunması gereken üç önemli unsur; işletmenin adı veya unvanı, bilanço kelimesi ve bilanço tarihi.
Aktif: Bilançonun sol tarafında, işletmenin varlıklarını (mevcutlarını ve alacaklarını) gösteren kısımdır (100-299 arası hesaplar).
Pasif: Bilançonun sağ tarafında, işletmenin kaynaklarını (sermayesini ve borçlarını) gösteren kısımdır (300-599 arası hesaplar).
Bilanço Dipnotları: Bilançonun daha iyi anlaşılıp yorumlanabilmesi için gerekli açıklamaların yapıldığı bölümdür.
Bilançonun Aktifinde Yer Alan Varlıklara İlişkin İlkeler:
ü İşletmenin bir yıl içinde paraya dönüşebilecek değerleri dönen varlık grubunda, bir yıldan fazla sürede paraya çevrilecek değerler duran varlıklar grubunda yer almalıdır.
ü Vadesi bir yılın altına düşen duran varlıklar dönen varlık grubuna aktarılmalıdır.
ü Değeri düşen varlıklara mutlaka karşılık ayrılmalıdır.
ü Vadeli alacaklar bilanço tarihindeki değerine indirgenmelidir.
ü Birikmiş amortismanlar bilânçoda gösterilmelidir.
ü Alacaklar özelliklerine göre ayrılmalıdır.
ü Kesin olmayan alacaklar için tahakkuk yapılmamalıdır. Bilançonun Pasifinde Yer Alan Kaynaklara İlişkin İlkeler:
ü Kısa ve uzun vade ayırımında bir yıl ölçüt olarak alınmalıdır.
ü Vadesi bir yılın altına düşen borçlar kısa vadeli yabancı kaynaklara aktarılmalıdır.
ü Tüm borçlar gösterilmelidir.
ü Vadeli borçlar bilânço tarihindeki değerine indirgenmelidir.
ü Borçlar özelliklerine göre ayrılmalıdır.
Bilançonun Pasifinde Yer Alan Öz kaynaklara İlişkin İlkeler:
ü Öz kaynaklar, sermayedarların haklarını göstermelidir.
ü Sermaye payları özelliklerine göre gösterilmelidir.
ü Azalan öz kaynak belirtilmelidir.
ü Öz kaynak net gösterilmelidir.
ü Zarar öz kaynaklardan indirilmelidir.
Sermaye yedekleri gelir olarak gelir tablosuna alınmamalıdır.
Aktif Taraf: Aktif tarafta işletmenin varlıklarının(mevcutlarının ve alacaklarının) bulunduğu kısımdır.
Dönen varlıklar: Bir mali yıl içerisinde nakde dönebilecek veya cari yıl içinde fayda sağlayacak varlıklardır. Nakit para, bankadaki para, çekler, senetler, stoklar, ticari mallar, indirilecek KDV vs. dönen yani cari varlıklardır.
Dönen varlıklar aşağıdaki hesap gruplarına ayrılmıştır:
10-Hazır Değerler
11-Menkul Kıymetler
12-Ticari Alacaklar
13- Diğer Alacaklar
15- Stoklar
17- Yıllara Yaygın İnşaat ve Onarım Maliyetleri
18- Gelecek Aylara Ait Giderler ve Gelir Tahakkukları
19- Diğer Dönen Varlıklar
10- Hazır Değerler: İşletmenin kasasında veya bankada bulunan paralar ile likiditesi (paraya çevrileme kolaylığı) yüksek olan değerler bu grupta yer alır. Hazır Değerler hesap grubunda aşağıdaki hesaplar yer alır:
100 Kasa Hesabı
101 Alınan Çekler Hesabı
102 Bankalar Hesabı
103 Verilen Çekler Ve Ödeme Emirleri Hesabı (-)
108 Diğer Hazır Değerler Hesabı
11- Menkul Kıymetler: Faiz geliri, kâr payı ya da değer artışından faydalanmak amacı ile hisse senedi, tahvil ve benzeri menkul kıymetlerin alınması ve izlenmesi için kullanılan hesaplar bu grupta yer alır. Menkul kıymetler hesap grubunda aşağıdaki hesaplar yer alır:
110 Hisse Senetleri Hesabı
111 Özel Kesim Tahvil Senet ve Bonoları Hesabı
112 Kamu Kesimi Tahvil Senet ve Bonoları Hesabı
118 Diğer Menkul Kıymetler Hesabı
119 Menkul Kıymetler Değer Düşüklüğü Karşılığı Hesabı (-)
12- Ticari Alacaklar: Bir mal satışı, hizmet yapılması ya da borç verilmesi karşılığı ortaya çıkan bedeli isteme hakkına alacak denir. Ticari alacaklar grubu hem dönen varlıklar hem de duran varlıklar içerisinde bulunur. Burada alacağın vadesi önemlidir. Ticari işlemler sonucu ortaya çıkan ve bir yıl içinde paraya çevrilmesi beklenen alacaklar dönen varlıklar grubunda, tahsili bir yıldan uzun sürecek olanlar duran varlıklar grubu içinde yer alır. Ticari alacaklar hesap grubunda aşağıdaki hesaplar yer alır:
120 Alıcılar Hesabı
121 Alacak Senetleri Hesabı
122 Alacak Senetleri Reeskontu Hesabı (-)
124 Kazanılmamış Finansal Kiralama Faiz Gelirleri Hesabı (-)
126 Verilen Depozito ve Teminatlar Hesabı
127 Diğer Ticari Alacaklar Hesabı
128 Şüpheli Ticari Alacaklar Hesabı
129 Şüpheli Ticari Alacaklar Karşılığı Hesabı (-)
13- Diğer Alacaklar: Herhangi bir ticari nedene dayanmayan ve en fazla bir yıl içinde tahsil edilmesi düşünülen senetli ve senetsiz alacaklar bu grupta incelenir. Diğer alacaklar hesap grubunda aşağıdaki hesaplar yer alır:
131 Ortaklardan Alacaklar Hesabı
132 İştiraklerden Alacaklar Hesabı
133 Bağlı Ortaklıklardan Alacaklar Hesabı
135 Personelden Alacaklar Hesabı
136 Diğer Çeşitli Alacaklar Hesabı
137 Diğer Alacak Senetleri Reeskontu Hesabı (-)
138 Şüpheli Diğer Alacaklar Hesabı
139 Şüpheli Diğer Alacaklar Karşılığı Hesabı (-)
15- Stoklar: Satmak, üretim ya da diğer işletme faaliyetlerinde kullanmak veya tüketmek için alınan stoklar bu grupta incelenir. Bir yıl içinde tüketilmesi düşünülen varlıklardır. Stoklar hesap grubunda aşağıdaki hesaplar yer alır:
150 İlk Madde ve Malzeme Hesabı
151 Yarı Mamuller Üretim Hesabı
152 Mamuller Hesabı
153 Ticari Mallar Hesabı
157 Diğer Stoklar Hesabı
158 Stok Değer Düşüklüğü Karşılığı Hesabı (-)
159 Verilen Sipariş Avansları Hesabı
17- Yıllara Yaygın İnşaat ve Onarım Maliyetleri: Bu hesap grubu birden fazla muhasebe dönemine sarkan taahhüt işleri nedeniyle inşaat işletmeleri tarafından kullanılır. Yıllara Yaygın İnşaat ve Onarım Maliyetleri hesap grubunda aşağıdaki hesaplar yer alır:
170-177 Yıllara Yaygın İnşaat ve Onarım Maliyetleri
179 Taşeronlara Verilen Avanslar
18- Gelecek Aylara Ait Giderler ve Gelir Tahakkukları: Bu hesap grubu içinde bulunulan dönemde ortaya çıkan ancak gelecek aylara ait olan giderler ile bulunan döneme ait olup kesin borç kaydı sonra yapılacak olan gelirlerden oluşur. Gelecek Aylara Ait Giderler ve Gelir Tahakkukları hesap grubunda aşağıdaki hesaplar yer alır:
180 Gelecek Aylara Ait Giderler Hesabı
181 Gelir Tahakkukları Hesabı
19- Diğer Dönen Varlıklar: Bir yıl içinde işlem görecek olan, buraya kadar değinilmeyen dönen varlıklar bu grupta yer alır. Diğer dönen varlıklar hesap grubunda aşağıdaki hesaplar yer alır:
190 Devreden KDV Hesabı
191 İndirilecek KDV Hesabı
192 Diğer KDV Hesabı
193 Peşin Ödenen Vergi ve Fonlar Hesabı
195 İş Avansları Hesabı
196 Personel Avansları Hesabı
197 Sayım ve Tesellüm Noksanları Hesabı
198 Diğer Dönen Varlıklar Hesabı
199 Diğer Dönen Varlıklar Karşılığı Hesabı(-)
Bir mali yıl içinde nakde dönemeyecek veya sağladığı yarar sonraki dönemlere sarkan varlıklardır. Bu duran varlıklar maddi (demirbaşlar, binalar vs.) olabileceği gibi maddi olmayan (isim hakkı vs.) soyut varlıklar da olabilir.
Duran varlıklar aşağıdaki hesap gruplarına ayrılmıştır:
22- Ticari Alacaklar
23- Diğer Alacaklar
24- Mali Duran Varlıklar
25- Maddi Duran Varlıklar
26- Maddi Olmayan Duran Varlıklar
27- Özel Tükenmeye Tabi Varlıklar
28- Gelecek Yıllara Ait Giderler ve Gelir Tahakkukları
29- Diğer Duran Varlıklar
22- Ticari Alacaklar: Bir yıldan daha uzun vadeli senetli ve senetsiz alacaklar bu hesap grubunda yer alır. Ticari alacaklar hesap grubunda aşağıdaki hesaplar yer alır:
220 Alıcılar Hesabı
221 Alacak Senetleri Hesabı
222 Alacak Senetleri Reeskontu Hesabı (-)
224 Kazanılmamış Finansal Kiralama Faiz Gelirleri Hesabı (-)
226 Verilen Depozito ve Teminatlar Hesabı
229 Şüpheli Ticari Alacaklar Karşılığı Hesabı (-)
23- Diğer Alacaklar: İşletmenin ticari olmayan işlemleri sonucu ortaya çıkan ve bir yıldan uzun vadeli alacakların oluşturduğu hesap grubudur. Diğer alacaklar hesap grubunda aşağıdaki hesaplar yer alır:
231 Ortaklardan Alacaklar Hesabı
232 İştiraklerden Alacaklar Hesabı
233 Bağlı Ortaklıklardan Alacaklar Hesabı
235 Personelden Alacaklar Hesabı
236 Diğer Çeşitli Alacaklar Hesabı
237 Diğer Alacak Senetleri Reeskontu Hesabı (-)
239 Şüpheli Diğer Alacaklar Karşılığı Hesabı (-)
24- Mali Duran Varlıklar: Uzun vadeli amaçlarla veya yasal zorunluluklar nedeniyle elde tutulan ya da bir yıllık süre içinde paraya dönüşmeyecek menkul kıymetler bu grupta izlenir. Mali duran varlıklar hesap grubunda aşağıdaki hesaplar yer alır:
240 Bağlı Menkul Kıymetler Hesabı
241 Bağlı Menkul Kıymetler Değer Düşüklüğü Karşılığı Hesabı (-)
242 İştirakler Hesabı
243 İştiraklere Sermaye Taahhütleri Hesabı (-)
244 İştiraklere Sermaye Payları Değer Düşüklüğü Karşılığı Hesabı (-)
245 Bağlı Ortaklıklar Hesabı
246 Bağlı Ortaklıklara Sermaye Taahhütleri Hesabı (-)
247 Bağlı Ortaklıklar Sermaye Payları Değer Düşüklüğü Karşılığı Hesabı (-)
248 Diğer Mali Duran Varlıklar Hesabı
249 Diğer Mali Duran Varlıklar Karşılığı Hesabı (-)
25- Maddi Duran Varlıklar: İşletme faaliyetlerinde kullanılmak üzere edinilen ve tahmini kullanma süresi bir yıldan fazla olan varlıklar bu hesap grubunda izlenir. Bir varlığın maddi duran varlık olması için bazı şartları taşıması gerekir.
– Maddi bir yapıda olmalıdır.
– İşletmeye ait ve işletme faaliyetlerinde kullanmak için alınmış olmalıdır.
– Kullanımı boyunca satışı düşünülmemelidir.
– Kullanım ömrü bir yıldan fazla olmalıdır.
Maddi duran varlıklar hesap grubunda aşağıdaki hesaplar yer alır:
250 Arazi ve Arsalar Hesabı
251 Yer Altı ve Yer Üstü Düzenleri Hesabı
252 Binalar Hesabı
253 Tesis, Makine ve Cihazlar Hesabı
254 Taşıtlar Hesabı
255 Demirbaşlar Hesabı
256 Diğer Maddi Duran Varlıklar Hesabı
257 Birikmiş Amortismanlar Hesabı (-)
258 Yapılmakta Olan Yatırımlar Hesabı
259 Verilen Sipariş Avansları Hesabı
26- Maddi Olmayan Duran Varlıklar: Fiziksel bir varlığı olmayan, işletmenin yararlandığı kullanımı sonucu gelirlerde artış meydana getiren şerefiye, haklar ve özel maliyetler bu hesap grubunda izlenir. Bu varlıklar ya bir bedel karşılığı elde edilir ya da işletme çalışmaları sonucu ortaya çıkar. Maddi olmayan duran varlıklar hesap grubunda aşağıdaki hesaplar yer alır:
260 Haklar Hesabı
261 Şerefiye Hesabı
262 Kuruluş ve Örgütlenme Giderleri Hesabı
263 Araştırma ve Geliştirme Giderleri Hesabı
264 Özel Maliyetler Hesabı
267 Diğer Maddi Olmayan Duran Varlıklar Hesabı
268 Birikmiş Amortismanlar Hesabı (-)
269 Verilen Avanslar Hesabı
27- Özel Tükenmeye Tabi Varlıklar: Belli bir rezervin kullanılması için yapılan ve rezervin tükenmesi ile değerini yitirecek olan giderler bu hesap grubunda izlenir. Örneğin bir maden çıkarmak için birçok arama, hazırlık ve geliştirme faaliyeti yapılır. Ancak yapılan harcamaların yararı oradan çıkarılacak maden miktarı ile sınırlıdır. Bu nedenle bu tür harcamalar özel tükenmeye tabidir. Özel tükenmeye tabi varlıklar hesap grubunda aşağıdaki hesaplar yer alır:
271 Arama Giderleri
272 Hazırlık ve Geliştirme Giderleri
277 Diğer Özel Tükenmeye Tabi Varlıklar
278 Birikmiş Tükenme Payları (-)
279 Verilen Avanslar
28- Gelecek Yıllara Ait Giderler ve Gelir Tahakkukları: İçinde bulunulan dönemde ortaya çıkan ancak gelecek yıllara ait olan giderler ile faaliyet dönemine ait olup kesin borç kaydı ya da tahsili sonraki yıllarda yapılacak gelirler bu grupta yer alır. Gelecek Yıllara Ait Giderler ve Gelir Tahakkukları hesap grubunda aşağıdaki hesaplar yer alır:
280 Gelecek Yıllara Ait Giderler Hesabı
281 Gelir Tahakkukları Hesabı
29- Diğer Duran Varlıklar: Buraya kadar incelenen duran varlıkların kapsamına girmeyen diğer duran varlıklar bu hesap grubunda incelenir. Bu grupta yer alan hesaplar şunlardır:
291 Gelecek Yıllarda İndirilecek KDV Hesabı
292 Diğer KDV Hesabı
293 Gelecek Yıllar İhtiyacı Stoklar Hesabı
294 Elden Çıkarılacak Stoklar ve Maddi Duran Varlıklar Hesabı
295 Peşin Ödenen Vergi ve Fonlar Hesabı
297 Diğer Çeşitli Duran Varlıklar Hesabı
298 Stok Değer Düşüklüğü Karşılığı Hesabı (-)
299 Birikmiş Amortismanlar Hesabı
