Gerek çalışan ve gerekse de işveren ve işyeri açısından yeni iş ilişkilerinde karşılıklı beklentilerin karşılanıp karşılanmadığının görülebilmesi için bir tanıma (deneme) süresi olması önemlidir.
Dolayısıyla da İş Kanunu işçi ve işverenlerin, yeni bir iş ilişkisinde birbirlerini tanıyabilmeleri, işçinin çalışma koşullarının uygunluğunu görebilmeleri ve işverenin de çalıştıracağı işçiyi daha iyi tanıması ve işyerine yapacağı katkıyı belirleyebilmesi, bunun sonucunda da herhangi bir tarafların iş sözleşmelerini herhangi bir ihbar süresi vermelerine gerek kalmadan sona erdirebilmeleri için sözleşmelere deneme süresi konulmasına izin vermektedir.
Deneme süresi, işçi veya işverene deneme süresi içinde iş sözleşmesinin tazminatsız veya bildirim süresine gerek kalmadan feshedilebilmesine olanak tanımaktadır. Deneme süresinde işçinin yasalarla kendisine verilen özlük ve işçilik haklarından faydalanması ve bu bağlamda çalışması karşılığında ücret alması mümkündür.
Bireysel sözleşmelerde deneme süresi en fazla 2 ay olmalı
4857 Sayılı İş Kanunu’nun 15. Maddesi “taraflarca iş sözleşmesine bir deneme kaydı konulduğunda, bunun süresi en çok iki ay olabilir. Ancak, deneme süresi toplu iş sözleşmeleriyle dört aya kadar uzatılabilir. Deneme süresi içinde taraflar iş sözleşmesini bildirim süresine gerek olmaksızın ve tazminatsız olarak feshedebilir, işçinin çalıştığı günler için ücret ve diğer hakları saklıdır” hükmüne yer vermiştir.
Bu yasa hükmüne göre, iş sözleşmelerinde en çok “iki ay” ve sendikalarla yapılacak toplu iş sözleşmelerinde de ‘dört ay’ olabilecek şekilde deneme süresi belirlenebilmektedir.
Deneme süresi içinde tarafların iş sözleşmesini bildirim süresine gerek olmaksızın ve tazminatsız olarak feshedebileceklerinden deneme süresinin en önemli uygulama alanı ihbar süresi ve ihbar tazminatıdır.
İş Kanunu’nda, kıdem tazminatı, yıllık izin ve iş güvencesi hükümlerinin aksine, ihbar süresi ve ihbar tazminatı için herhangi bir asgari çalışma süresi şartı aranmamıştır. Bu nedenle, iş sözleşmelerinde deneme süresinin konulmadığı durumlarda, işçi 1 gün bile çalışıp işten çıkartılsa en az 2 haftalık ücreti tutarında ihbar süresi/ tazminatı gündeme gelecektir.
Deneme süresine yönelik bir anlaşma söz konusu ise, iş sözleşmesini deneme süresi içinde feshedecek işçi veya işveren açısından, bildirim şartı ve ihbar tazminatı yükümlülüğü söz konusu olmayacaktır.
SGK bildirimi şart
Bazı işyerlerinde deneme süresinde sigortalı olunmayacağı yönünde yanlış bir bilgi olduğu görülmektedir. Deneme süresinde işçi diğer çalışanlar gibi ücret alacağı gibi işçinin Sosyal Güvenlik Kurumu’na (SGK) sigortalı olarak bildiriminin yapılması da zorunludur.
Özellikle bazı işyerlerinde deneme süresinde olduğu iddiasıyla işçinin SGK’ya bildirilmediği ve sigortalı yapılmadığı görülmektedir. Açık bir şekilde deneme süresinde olan kişiler de sigortalı olmak zorunda olduğunu belirtmemiz gerekir.
İşçinin deneme süresinde çalışmaya başladığı tarih, kıdem tazminatının başlangıç tarihi olarak dikkate alınacaktır. Eğer deneme süresinde işçinin sigorta primleri ödenmemiş ise iş mahkemesinde hizmet tespit davası açarak sigortasız çalıştırıldığı günleri tespit ettirebilir. Ayrıca ücreti ve diğer hakları ödenmemiş ise bunları da talep edebilir.
