İş Kanununda yazılı koşullar çerçevesinde, haftalık kırkbeş saati aşan çalışmalar ‘Fazla Çalışma’ olarak tanımlamıştır.
Fazla çalışmanın hangi şartlarda yapılabileceği hükme bağlanmıştır. Fazla çalışma, ancak ülkenin genel
yararları yahut işin niteliği veya üretimin artırılması gibi nedenlerle yapılabilir. Başka bir ifadeyle, İş Kanunu’na göre fazla çalışma yapılması için;
a) Ülkenin genel yararları,
b) İşin niteliği,
c) Üretimin artırılması amaçlanmalıdır. Aynı düzenlemede söz konusu amaçlar belirtildikten sonra “…gibi nedenler” ifadesine yer verilerek, benzeri nedenlerin ortaya çıkması halinde fazla çalışma yapılabilmesine imkân tanınmıştır.
Fazla çalışmada üst sınır
Fazla çalışmanın amacına uygun olarak sınırlı şekilde yapılması esastır. Nitekim Yasa fazla çalışma süresinin toplamının bir yılda ikiyüzyetmiş (270) saatten fazla olamayacağını hükme bağlamıştır. Söz konusu süre sınırı, işyerlerine veya yürütülen işlere değil, işçilerin şahıslarına ilişkindir. Yasal yıllık sınır olan 270 saatin hesaplanmasında, yarım saatten az olan süreler yarım saat, yarım saati aşan süreler ise bir saat sayılır.
Fazla çalışma ücreti
İş Kanununa göre; her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının yüzde elli yükseltilmesi suretiyle ödenir.
Fazla çalışmada serbest zaman
İş Kanunu’na göre fazla çalışma yapan işçinin, istemesi halinde işverene yazılı olarak başvurmak koşuluyla, bu çalışmalar karşılığı zamlı ücret yerine, fazla çalıştığı her saat karşılığında bir saat otuz dakikayı serbest zaman olarak kullanabileceğini, işçinin hak ettiği serbest zamanı, 6 ay zarfında işverene önceden yazılı olarak bildirmesi koşuluyla ve işverenin, işin veya işyerinin gereklerine uygun olarak belirlediği tarihten itibaren iş günleri içerisinde aralıksız ve ücretinde bir kesinti olmadan kullanabilecektir.
Ancak, serbest zaman kullanımına ‘6 aylık süre’ dışında ayrı bir sınırlama daha getirilmiştir. İşçiye bu Kanundan ve sözleşmelerden kaynaklanan tatil ve izin günlerinde serbest zaman kullandırılamaz.
Fazla çalışma onayı
Fazla çalışma ihtiyacı olan işverence söz konusu onayın her yıl başında işçilerden yazılı olarak alınacağını ve işçi özlük dosyasında saklanacağını düzenlemiştir. Buna göre fazla çalışma onayının ocak ayı başında alınması gerekmektedir.
Fazla çalışmalara ilişkin ücreti ödemeyen, işçiye hak ettiği serbest zamanı altı ay zarfında kullandırmayan, fazla saatlerde yapılacak çalışmalar için işçinin onayını almayan işveren veya işveren vekiline, bu durumda olan her işçi için 2017 yılında ikiyüzdoksanbeş (295 TL) Türk lirası idari para cezası verilecektir.
