13 Mayıs 2014 tarihinde yaşanan Soma Faciası ile birlikte, yer altında çalışan maden işçilerinin özel bir durumda olduğu ve bu konuda önlemlerin alınması gerektiği herkes tarafından kabul edilen bir gerçek olarak karşımıza çıktı. Meclis Komisyonu’ndan geçen Torba Kanun tasarısında da yer altında çalışanlar için önemli düzenlemeler yer almaktadır.
Geçtiğimiz günlerde basına yansıyan haberlerde, Soma’da hayatını kaybeden bazı madencilerin resmi nikahları olmadığı için eşlerine aylık-gelir bağlanmadığı yer aldı.
5510 sayılı Kanunun 3 üncü Maddesinde “Hak Sahibi” kavramı “Sigortalının veya sürekli iş göremezlik geliri ile malullük, vazife malullüğü veya yaşlılık aylığı almakta olanların ölümü halinde, gelir veya aylık bağlanmasına veya toptan ödeme yapılmasına hak kazanan eş, çocuk, ana ve babasını” ifade edecek şekilde tanımlanmıştır.
Buradaki “eş” 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu’nda belirlenen “evlilik bağını” ifade eder. Bir başka ifade ile “resmi nikâhtır”. Çocuk ve ana-baba kavramı da 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu’nda belirtilen evlatlığın tanınmış olması şartına bağlıdır. Evlatlığı tanınmamış veya Medeni Kanun’a göre nikâh bağı ile bağlı olmayan kişilerin evlilikleri yasal olarak geçerli sayılmamaktadır. Bu nedenle sosyal güvenlik hukuku yönünden hak sahibi tespit edilirken medeni hukukun ilkeleri geçerlidir.
Bir başka ifade ile Soma’ da yaşamını yitiren madencinin imam nikahlı eşi ölüm aylığından yararlanamayacaktır. Ancak, çocuklarına aylık-gelir bağlanacaktır.
Ölüm aylığı bağlanması
İş kazası sonucu vefat eden işçilere hiçbir gün şartı olmaksızın iş kazası sürekli iş göremezlik geliri bağlanmaktadır. Ancak ayrıca ölüm aylığı (dul-yetim maaşı) bağlanması için de borçlanmalar hariç 5 yıl sigortalılık süresi ve 900 gün prim ödeme şart aranmaktadır. Soma’da hayatını kaybeden 67 madencinin ailesine bu şartları sağlamasa da tasarıda bu şart aranmaksızın aylık bağlanacağı yer almaktadır. Soma’ da meydana gelen maden kazası sonucunda ölen işçinin; SGK’ na olan her türlü borçları terkin edilecek ve hak sahiplerine öngörülen şartlar aranmaksızın aylık bağlanacaktır.
Ölen sigortalının anne ve babasına gelir ve aylık bağlanmasında, her türlü kazanç ve irattan elde etmiş olduğu gelirinin asgari ücretin net tutarından daha az olması ve diğer çocuklarından hak kazanılan gelir ve aylıklar hariç olmak üzere gelir ve/ veya aylık bağlanmamış olması şartları aranmayacak.
Madenciler ilk günden itibaren iş güvencesine tabi çalışacaklar
İş Kanuna göre Otuz veya daha fazla işçi çalıştıran işyerlerinde en az altı aylık kıdemi olan işçinin belirsiz süreli iş sözleşmesini fesheden işveren, işçinin yeterliliğinden veya davranışlarından ya da işletmenin, işyerinin veya işin gereklerinden kaynaklanan geçerli bir sebebe dayanmak zorundadır.
İş Kanunu ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Tasarısı’na göre, yeraltı işlerinde çalışan işçilerde kıdem şartı aranmayacaktır. Bir başka ifade ile yeraltı işlerinde çalışanlar için 6 aylık kıdem şartı aranmaksızın iş güvencesinden yararlanabilecekler.
Yer altında çalışanlara fazla çalışma yaptırılamayacak
Tasarıya göre Yer altı işlerinde çalışan işçiler için yer altındaki çalışma süresi; haftada en çok 36 saat olup günlük altı saatten fazla olamaz zorunlu nedenler ve olağan üstü haller dışında yer altı maden işlerinde çalışan işçilere fazla çalışma yaptırılamayacak. Taslağa göre sadece belirtilen haller olduğunda fazla çalışma yapılabilecektir. Yer altı maden işlerinde çalışan işçilere, haftalık 36 saati aşan her 1 saat fazla çalışma için verilecek ücret, normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının %100 arttırılması suretiyle ödeneceği yine Taslakta yer almaktadır.
Yer altında çalışanların yıllık izin süreleri artırılıyor
İş Kanuna göre yıllık izin süreleri işçinin kıdemine bağlı olarak 14, 20 ve 26 günden az olmamaktadır. Tasarıda yer altı işlerinde çalışan işçilerin yıllık ücretli izin sürelerinin dörder gün artırılması hususu yer almaktadır.
