Özellikle iş güvencesine ilişkin koruyucu hükümler kapsamındaki bir çalışanın iş sözleşmesinin sona erdirilmesinde geçerli nedenlerin varlığı aranmaktadır.
4857 sayılı İş Kanunu’nun 18. maddesinde, 30 veya daha fazla işçi çalıştıran işyerlerinde en az altı aylık kıdemi olan işçinin belirsiz süreli iş sözleşmesini fesheden işverenin, işçinin yeterliliğinden (yetersizliğinden) veya davranışlarından ya da işletmenin, işyerinin veya işin gereklerinden kaynaklanan geçerli bir sebebe dayanmak zorunda olduğu hükme bağlanmıştır.
İşçinin geçerli bir neden olmadan iş sözleşmesinin sona erdirilmesi halinde hem boşta geçen dört aya kadar olan sürenin ücret ve diğer haklarının, hem de işe başlatılmaması halinde dört-sekiz aylık ücreti tutarında işe başlatmama tazminatı ödeneceği dikkate alındığında konunun önemi daha açık bir şekilde görülecektir.
Söz konusu işçinin yeterliliğinden (yetersizliğinden) kaynaklanan nedenlerden birisi de performansa dayalı fesihlerdir.
Performans nedeniyle fesih, işe iade davalarında, işverenlerin en fazla dava kaybettiği nedenlerin başında geliyor. Aşağıda belirtilen;
Ortalama olarak benzer işi görenlerden daha az verimli çalışma
Gösterdiği niteliklerden beklenenden daha az performans ile çalışma
İş akdinin feshetmek için geçerli nedendir. Ancak, performans düşüklüğüne ilişkin işçinin mutlaka savunması alınmalıdır. Ayrıca, performans yönelik değerlendirmeler önceden uyarılar-ihtarlar yapılmalı ve işçinin savunması alınarak eğitimler vs. verilmelidir. Yani, performans nedeniyle fesihlerde bir takım süreçleri çalıştırmak gerekiyor ve bu süreçlere uyulmaması halinde, davalar genelde kaybedilmektedir. Bu nedenle fesihle ilgili süreçlerde mutlaka savunma alınması ve eğitim verilip kişinin kendisini geliştirmesine fırsat verilmesi aranmakta, fesih son çare olarak görülmelidir.
Objektif değerlendirme içeren performans değerlendirilmesi ile ilgili önceden işçilere bir tebliğ yapılması, kısa süreli değerlendirmelerin hakkaniyete uygun bulunmadığı ve değerlendirmelerin mutlaka objektif olması gerektiğine işaret edilmektedir.
Performansa yönelik geçerli sebeplerde nelere dikkat edilmeli
Performansa yönelik geçerli sebeplerde aşağıda belirtilen hususlara dikkat edilmesi gereklidir.
– İşverenin belirlediği performans kriterlerinin somut, işyeri koşullarına uygun ve ölçüme elverişli olması gereklidir.
– Belirlenen performans kriterleri hakkaniyete uygun olmalı ve aynı konumdaki çalışanlara aynı zaman diliminde eşit olarak uygulanmalıdır.
– İşverenin belirlediği performans standartları önceden işçiye yazılı olarak bildirilmiş olmalıdır.
– İşçinin performansının düşük olması nedeninin işçiden mi yoksa dış bir etkenden mi kaynaklandığı araştırılmalı ve işçinin performansına olumsuz yönde etki yapan nedenlerin ortadan kaldırması için gereken yapılmış olmalıdır.
– Performans ve verimlilik sonuçlarına dayalı fesih için geçerli neden söz konusu ise, süreklilik gösteren performans düşüklüğü ve düşme eğilimli sonuçlarla ilgili olarak çalışanların derhal dikkati çekilmelidir.
– İşyerine işçi alma ve işten çıkarma yetkisi verilen işveren vekillerinin, iş sözleşmesinin geçerli nedenle feshedilebilmesi için işçinin performansının düşük olmasının tek başına yeterli olmadığı, ayrıca işyerinde işin yürütümünde olumsuzluğa yol açmış olması gerektiği anlatılarak bu konuda bilgi edinmeleri sağlanmalıdır.
– İşçi işten çıkarılmadan önce gerekli sözlü ve yazılı uyarılar yapılmalı, eğitimler verilmeli, gerekiyorsa bölümü değiştirilmeli ve buna rağmen düzelme olmadığı takdirde işçinin işine son verilmezden önce yazılı savunması alınmalıdır.
– Performans yetersizliği nedeniyle iş sözleşmesinin feshi yoluna gidilmiş ise feshin geçerli olup olmadığı araştırılırken veya meydana gelen bir işten çıkarma işlemi incelenirken, bir yandan yasal açıdan gerekli olan işten çıkarma prosedürü, diğer yandan işletmede uygulanan performans değerlendirme yönteminin özellikleri ayrı ayrı, daha sonra da birbirleriyle olan etkileşimleri açısından dikkatle incelenip değerlendirilmelidir.
