PloS Medicine isimli tıp dergisinde yayınlanan bir analizde, hayalet yazarlar tarafından kaleme alınan tıbbi makale ve yorumlarda hormon replasman tedavisinin (HRT) faydalarının abartılırken yan etki ve zararlarının ise görmezden gelinerek doktorların yanıltıldığı bildirildi. Bu bulgu, ilaç firmalarının tıp dergilerinde yayınlanan makalelere pazarlama mesajları eklemek için hayalet yazarları nasıl soktuklarını belirlemek amacıyla Wyeth’ e karşı açılan davalarda 1500 dokümanın analizi ile elde edildi. Hayalet yazarlar tarafından kaleme alınan ve 1998 ile 2005 seneleri arasında içlerinde The American Journal of Obstetrics and Gynecology ve The International Journal of Cardiology’ nin de bulunduğu 18 tıp dergisinde yayınlanan 26 makalede HRT’ nin bilimsel kanıtları olmadığı hâlde desteklendiği ileri sürülüyor.
Wyeth’ in, HRT kullanımını teşvik için DesignWrite isimli tıbbi eğitim ve iletişim firmasıyla anlaşma yaptığı; bunun için makalelerin yazılmasını tasarladığı, makalenin hazırlanmasında hiçbir katkıları olmayan ünlü doktorlara adlarının makalelerde yer alması için ricada bulunduğu ve firmaya makale başına 20-25 bin dolar arası ödediği bildiriliyor.
Wyeth tarafından 2006’ da kabul edilen prensiplere göre, makalelerde adı geçen yazarların yayına en başından beri katkıda bulunmaları; Wyeth tarafından yapılan finansal bir yardımın veya tıbbi yazarların katkılarının yayında mutlaka bildirilmesi gerekiyor.
Oysa dergilerde yayınlanan onlarca makalede Wyeth’ in bu katkılarından hiç söz edilmiyor. Mahkeme kayıtlarına göre hayalet yazarlarla ilgili dokümanlar şirketi dava eden avukatların araştırmalarıyla ortaya çıkıyor ve mahkemenin isteği üzerine bir tıp dergisi olan PloS Medicine ve New York Times tarafından açıklanıyor. Wyeth’ e dava açılmasının sebebi ise 8 binden fazla kadının Premarin ve Prempro kullandıkları için zarar gördüklerini ileri sürmeleri.
Bu dokümanlardan ortaya çıkan çok önemli bir gerçek de bu işin sadece Wyeth ve HRT ile sınırlı olmadığı, birçok ilaç üreticisinin sayısız ilaç için aynı yönteme başvurduklarının da anlaşılması.
Bu makalelerin çoğunun, o güne kadar yapılmış olan araştırmaları genel olarak değerlendiren türde yazılar (review articles) olması da çok önemli. Çünkü birçok doktor hastalarına uygulayacakları tedavilere bu tür makalelerde yapılan değerlendirmelere göre karar veriyor.
Wyeth kendini savunuyor
Wyeth’ in sözcüsü Doug Petkus “Makalelerin bilimsel bakımdan eksiksiz ve doğru olduğunu, hakemli dergilerde yayınlanmadan önce sıkı bir denetimden geçtiğini ve şirketin endüstrinin standartlarını yerine getirdiğini” söylüyor.
Tıbbi iletişim firması olan DesignWrite’ ın Başkanı M. Platt’ ın bu konudaki açıklamaları da şöyle:
“Bazı kişiler firmamızı ve tıbbi yazım endüstrisini haksız olarak karalıyorlar. Bizde MDs, PharmDs veya PhDs unvanlarına sahip olan profesyonel kişiler çalışıyor. Bunlar, eğitimleri, çalışmaları ve tecrübeleri sayesinde karmaşık fikir ve verileri sentez ederek herkes tarafından kolayca anlaşılabilen yazılara dönüştürebilen kişilerdir. Firmamız katıldığı tüm makalelerin bilimsel ve tıbbi olarak arkasındadır. “
Hayalet yazar nedir?
Bilimsel literatürde, bir ilaç veya tıbbi alet üreticisi tarafından desteklenen tıp yazarları hayalet yazar (ghostwriter) olarak adlandırılıyor. Başlıca iki tür hayalet yazar var:
BİR: Tıbbi iletişim firmalarında çalışan hayalet yazarlar. Bunlar başkaları tarafından yapılan bir araştırmayı bir ilacı daha etkili veya yan etki ve riskleri daha az veya yokmuş gibi gösteren bir yayın hâline getiriyorlar; bir ilacın daha etkili olduğunu gösterecek sonuç veren araştırmalar plânlıyorlar.
İKİ: İsimleri, hiçbir katkıları olmayan araştırmalara konan hayalet yazarlar. Bunlar alanlarında iyi tanınan ve çok güvenilen kişilerdir; isimlerinin bir yayında yer alması yazının inanırlığını artırır.
Hayalet yazarlık bazıları tarafından hiç de anormal olmayan bir şeymiş gibi karşılanıyor; bir tür ‘editoriyal yardım’ olarak görülüyor.
Gelelim neticeye
Hayalet yazarlığın hiçbir türünü -editörlük manasında katkı yapılması dâhil- doğru bulmuyorum. Hayalet yazarların işe karıştığı durumlarda, bunların isimleri ve aldıkları ücretler mutlaka belirtilmelidir.
Tüm tıp dergilerindeki araştırma ve her türlü yazı okuyucular tarafından ‘sponsorluk’ bakımından kontrol edilmeli; bu tür yayınlardaki bulgu ve görüşlere şüpheyle yaklaşılmalı ve doğrulukları mutlaka başka kaynaklarla karşılaştırmalıdır.
Analizi yürüten Georgetown University Tıp Merkezi’nden Adriane Fugh-Berman’ın, ilaç endüstri olan ahlâksız ilişkilere karşı harekete geçilmesini isteyen çağrısına ben de katılıyorum.
Hormon replasman tedavisi nedir?
Hormon replasman tedavisi terimi ile menopoza giren hanımlara artık vücutlarında üretilmeyen hormonların yerine konması kastediliyor.
1970’ li senelerde menopozun da tıpkı hipotroidi gibi endokrin bir hastalık olduğu düşüncesiyle hiçbir şikâyeti olmayan milyonlarca kadına östrojen yazılmaya başlandı. 1975’ de östrojen kullanımı ile endometrium kanserinde 8 misli artış olduğunun belirlenmesi üzerine östrojen satışları azalmaya başladı. Bunu önlemek için tedaviye progestin eklendi ve bu tedavi 1980’ lerde ‘hormon replasman tedavisi’ (HRT) adıyla çok popüler oldu. HRT, 1990’ lar boyunca kalp-damar hastalıkları, osteoporoz, Alzheimer, kolon kanseri, diş kaybı ve makula dejeneransının önlenmesi için yoğun şekilde tavsiye edildi. 1995’ de progestin ve östrojen kombinasyonu USA’ da Prempro adıyla onaylandı.
Wyeth’ in Premarin ve Prempro isimli hormon ilaçlarının satışı senede 2 milyar dolara yaklaştı.
Kısa adı HERS olan çalışmada bu tedavi ile kalp-damar hastalıklarının önlenmediği ortaya çıktı. 2002’ de de WHI (Kadın Sağlığı İnisiyatifi) HRT’ nin kalp-damar hastalıklarını önlememesi yanında; meme kanseri ve inme riskini artırdığını gösterdi. Daha sonraki analizlerde demans ve idrar kaçırma risklerinin de arttığı anlaşıldı. Bugün de, bu bilimsel verilere rağmen HRT’ nin faydalarının risklerinden fazla olduğu kanaatinde olan pek çok jinekolog vardır.
Bunda ise yıllardır yapılan promosyon ve propagandaların çok büyük önemi olduğu inkâr edilemez.
KAYNAKLAR
1. Fugh-Berman AJ: The Haunting of Medical Journals: How Ghostwriting Sold “HRT”: http://www.plosmedicine.org/article/info%3Adoi%2F10.1371%2Fjournal.pmed.1000335
2. Carlowe J: Ghostwritten articles overstated benefits of HRT.
BMJ 2010; 341:c4894 doi: 10.1136/bmj.c4894.
3. Tanne JH: Wyeth paid ghostwriters to draft articles promoting its hormones, PLoS Medicine and New York Times say. BMJ 2009; 339:b3288 doi: 10.1136/bmj.b3288.
4. Medical Papers by Ghostwriters Pushed Therapy http://www.nytimes.com/2009/08/05/health/research/05ghost.html
