KOVİD‘i yakın zamanlara kadar başlıca dört klinik tabloda tanımlıyorduk:
BİR: Hiçbir hastalık belirtisi vermeyen KOVİD (asemptomatik vakalar)
İKİ: Tıbbi yardım almaya ihtiyaç kalmadan hafif ve kısa zamanda da geçen belirtilerle seyreden KOVİD
ÜÇ: Hastaneye yatırılmayı gerektirmeyen ama ilaç tedavisi icap eden KOVİD
DÖRT: Hastaneye ve yoğun bakıma yatırılmayı gerektiren ağır ve ölüm riski yüksek KOVİD.
Uzayan KOVİD
Hasta sayıları arttıkça bunlara yeni bir tablo daha eklendi: Uzayan KOVİD.
Bu klinik tablo nispeten hafif akut hastalıktan sonra ortaya çıkan ve birçok sistemi tutan bir hastalık olarak kabul ediliyor.
İngilizce literatürde post-akut KOVİD veya long KOVİD gibi isimler verilen bu hastaların çoğu ayaktan tedavi edilmiş olmakla beraber içlerinde hastanede yatmış olanlar da bulunabilir. 1
Bu tabloyu çok ağır hastalık geçiren ve akciğer, kalp, sinir sistemi ve böbrekler gibi hayati organlarda birtakım hasarlar kalan, dolayısıyla da iyileşmeleri uzun zaman isteyen veya tam düzelmesi beklenmeyen hastalarla karıştırmamak gerekir.
Akciğerlerinde fibrozis yani bağ dokusu artışı gelişen hastaların veya yaygın damar içi pıhtılaşması yaşayanların şikayetlerinin çok uzun süre hatta ömrü boyu sürmesi mümkündür.
Mesela İtalya‘da hastaneye yatırılan 143 hasta üzerinde yapılan bir araştırmanın da gösterdiği gibi taburcu olduktan 2 ay sonra yüzde 87’si en azından yorgunluk ve nefes darlığı şikayetlerinden biri devam eden hastalar uzayan KOVİD kapsamı dışında kabul edilmelidir. 2
Hastaların çoğu iki haftada düzeliyor
KOVİD, çoğu hastada ilk belirtiler ortaya çıktıktan iki hafta sonra tamamen düzeliyor; ama bazı vakalarda bu süre uzayabiliyor.
Uzayan KOVİD teşhisi için gereken süre hakkında bir fikir birliği yok; belirtilerin akut dönemden üç hafta sonra da devam etmesini yeterli bulanlar olmakla beraber ben bu sürenin altı hafta olmasını kabul edenlere katılıyorum.
Nitekim ABD‘de yapılan yeni bir çalışma, insanların sadece yüzde 65’inin pozitif bir testten 14-21 gün sonra önceki sağlık seviyelerine geri döndüğünü gösteriyor. 3
Hastaların, bir akıllı telefon uygulamasına devam eden şikayetlerini kaydetmeleri suretiyle yürütülen UK COVID Symptom Study isimli araştırmaya göre uzayan KOVİD, testleri pozitif her 10 KOVİD hastasından birinde görülüyor.
Bu çalışma, Birleşik Krallık‘ta 300 bin kadar kişide bir aydan uzun süredir, 60 bin kişide ise 3 aydan uzun süredir devam eden belirtiler olduğunu gösteriyor. 4
Gözleme dayalı birçok araştırmada bundan çok daha yüksek oranlar da bildiriliyor; ama bunlarda vakaların kaynağının hastanede yatan veya özel kliniklere başvuranlar olduğuna dikkat etmek gerekir. 5, 6
Vakalarının çoğuna test yapılmamış olduğundan ve yanlış negatif neticeler sık olduğundan uzayan KOVİD teşhisi için pozitif bir KOVİD testi şart koşulmuyor.
Neden bazı kişiler daha çok etkileniyor?
İyileşmenin bazı kişilerde neden uzadığı tam olarak bilinmiyor.
Antikor cevabının zayıf olması veya hiç olmaması, hastalığın nüks etmesi veya yeniden enfekte olmak, enflamatuar ve diğer bağışıklık tepkileri, kondisyon kaybı ve post-travmatik stres gibi mental faktörler üzerinde duruluyor.
Uzayan KOVİD kadınlarda erkeklere göre iki kat fazla görülüyor.
Uzayan KOVİD’in klinik tablosu
Uzayan KOVİD belirtileri hastadan hastaya değişiyor. Öksürük ve hafif ateşten baş ağrısına, koku alma kaybından yorgunluğa kadar çeşitli belirtiler bazı kişilerde sürekli olurken bazılarında ise alevlenmeler şeklinde görülüyor.
Bu uzayan hastalık belirtileri insanların hayatını ciddi şekilde etkiliyor.
Bazı hastalar ise göğüste baskı hissi, çarpıntı, kas ve eklem ağrıları, deri döküntüleri, ishal, uyuşma ve iğnelenme gibi belirtiler tarif ediyorlar.
Uzayan KOVİD hastası olan profesör Paul Garner, bu tabloyu “İlk iki ayda insanı adeta hırpalayan, sonraki dört ayda ise daha seyrek ataklara yol açan çok tuhaf bir hastalık” olarak tanımlıyor.
COVID Symptom Study‘nin başı olan profesör Tim Spector ise, “İlk haftada sürekli öksürük, ses kısıklığı, baş ağrısı, ishal, iştahsızlık ve nefes darlığı olanlarda belirtilerin uzun süre devam etme ihtimali 2-3 misli fazla” diyor. 7
Uzayan KOVİD’in tedavisi holistik tıptır
Modern tıbba göre bu hastaların çoğunun yavaş da olsa holistik destek, istirahat, semptomatik tedavi ve aktivitenin tedrici olarak artırılmasıyla iyileştirilebilecekleri kabul ediliyor; ama içlerinde şikayetleri tüm bunlara rağmen bir türlü düzelmeyenler de vardır. 1
Holistik tıp, insanı ruh ve bedeni ile bir bütün olarak ele alıp tedavi etme sanatı olarak tarif edilir, bütüncül tıp diye de bilinir ve zaten olması gereken de budur.
Yeni bir çalışma da bu dönemde geçen seneye göre anksiyete ve depresyonda ciddi artış olduğunu, ruhsal yardım hattından yardım aramanın yüzde 65 arttığını ortaya koyuyor. 8
Ben de uzayan KOVİD vakalarında esas meselenin ruhsal olduğunu ve hastaların hem bedenine hem ruhlarına dokunulması gerektiğini düşünüyorum.
Gelelim neticeye
Aylardır süren, dünya çapında nerdeyse bir milyona yakın insanın hayatına mâl olan, giderek yavaşlamak bir tarafa alevlenmelerle seyreden ve ikinci bir dalgadan ciddi endişe duyulan, hâlâ bir ilaç ve aşısı olmayan KOVİD herkesin sosyal ve şahsi hayatını allak bullak etti.
Uzayan KOVİD’i hiç şüphe yok ki bundan sonraki dönemde çok daha fazla konuşacağız ve kim bilir daha neler öğreneceğiz, nelerle karşılaşacağız.
Şu an için tespitlerim şunlar:
BİR: Uzayan KOVİD’in vücutta ciddi hasarlara yol açmış kronik KOVİD’le karıştırılmaması çok önemli; çünkü bu ikinci grup hastaların belirtilerin mahiyetine göre pnömolog, kardiyolog, nörolog, nefrolog gibi mütehassıslar tarafından takip ve tedavi edilmeleri gerekiyor.
İKİ: Uzayan KOVİD hastalarının homojen bir grup olmadığı aşikârdır ve içlerinde gerçekten modern tıbba ihtiyaç duyanlar da vardır; ama ben bu vakaların büyük çoğunluğunun ruhsal kökenli olduğu kanaatindeyim.
ÜÇ: Uzayan KOVİD’in tedavisinin de ilaçlarla değil, insanlara moral aşılayarak ve güçlü bir maneviyatla mümkün olacağına inanıyorum.
Kaynaklar:
1. https://www.bmj.com/content/370/bmj.m3026
2. https://jamanetwork.com/journals/jama/fullarticle/2768351
3. https://www.cdc.gov/mmwr/volumes/69/wr/mm6930e1.htm
4. https://www.bbc.com/news/health-54031587
5. https://publichealth.jmir.org/2020/2/e19462/
6. https://jamanetwork.com/journals/jama/article-abstract/2768351
7. https://www.bmj.com/content/370/bmj.m3489
8. https://www.nytimes.com/2020/09/07/health/coronavirus-mental-health-long-hauler.html
