Irak’ta Kazananlar ve Kaybedenler

7 Mart 2010 tarihinde Irak’ta yapılan Parlamento seçimleri nihayet uzun bir aradan sonra ilan edildi. Buna göre Iyad Allavi Liderliğindeki El-Irakiyye listesi 91, Nuri El-Maliki Liderliğindeki Hukuk Devleti Listesi 81, Ammar El-Hekim Liderliğindeki Irak Ulusal İttifakı Listesi 70, Celal Talabani Liderliğindeki Kürt İttifakı 43, Mustafa Nuşirevan Liderliğindeki Kürt Değişim Hareketi (Goran) 8, Usame Tikriti Liderliğindeki Irak Uzlaşma Cephesi 6, Cevat Bolani Liderliğindeki Irak Birlik Koalisyonu 4, Kürt İslam Birliği 4 ve Kürdistan İslam Cemaati 2 milletvekili (toplam 325) çıkarmıştır.

Irak 18 seçim bölgesinden (vilayetinden) oluşmaktadır. Seçim sonuçlarına göre:

1-Bağdat: 70 milletvekili (Hukuk Devleti Listesi 26, Irakiyye Listesi 24, Milli İttifak 17, Irak Uzlaşma Cephesi 1, Hıristiyan ve Sabiinlere ise kotayla 2 milletvekili) kazanmıştır.
2-Babil: 16 milletvekili (Hukuk Devleti 8, Irak Milli İttifakı 5, Irakiyye Listesi 3) kazanmıştır.
3-Basra: 24 milletvekili (Hukuk Devleti 14, Irak Milli İttifakı 7, Irakiyye Listesi 3) kazanmıştır.
4-Diyala (Baküba): 13 milletvekili (Irakiyye Listesi 8, Hukuk Devleti 1, Irak Milli Birliği 3, Kürt İttifakı 1) kazanmıştır.
5-El-Anbar (Ramadi): 14 milletvekili (Irakiyye Listesi 11, Irak Uzlaşma Cephesi 2, Irak Birliği 1) kazanmıştır.
6-El-Kadisiye: 11 milletvekili (Hukuk Devleti 4, Irak Milli İttifakı 5, Irakiyye Listesi 2) kazanmıştır.
7-El-Musanne: 7 Milletvekili (Hukuk Devleti 4, Irak Milli İttifakı 3) kazanmıştır.
8-Misan: 10 milletvekili (Hukuk Devleti 4, Irak Milli İttifakı 6) kazanmıştır.
9-Necef: 12 milletvekili (Hukuk Devleti 7, Irak Milli İttifakı 5) kazanmıştır.
10-Ninova (Musul): 34 milletvekili (Irakiyye Listesi 20, Kürt İttifakı 8, Irak Uzlaşma Cephesi 1, Irak Milli İttifakı 1, Irak Birliği 1, Hıristiyan-Yezidi ve Şebeklere kotayla 3) kazanmıştır.
11-Selahaddin: 12 milletvekili (Irakiyye Listesi 8, Irak Uzlaşma Cephesi 2, Irak Birliği 2) kazanmıştır.
12-Kerbela: 10 milletvekili (Hukuk Devleti 6, Irak Milli İttifakı 3, Irakiyye Listesi 1) kazanıştır.
13-Vasıt: 11 milletvekili (Hukuk Devleti 5, Irak Milli İttifakı 4, Irakiyye Listesi 2) kazanmıştır.
14-Zikar: 18 milletvekili (Hukuk Devleti 8, Irak Milli İttifakı 9, Irakiyye Listesi 1) kazanmıştır.
15-Kekük: 12 milletvekili (Irakiyye Listesi 6, Kürt İttifakı 6) kazanmıştır.
16-Dohuk: 11 milletvekili (Kürt İttifakı 9, Kürt İslam Birliği 1, Hıristiyanlara kotayla 1) kazanmıştır.
17-Süleymaniye: 17 milletvekili (Kürt İttifakı 8, Goran 6, Kürt İslam Birliği 2, Küdistan İlam Cemaati 1) kazanmıştır.
18-Erbil: 15 milletvekili (Kürt İttifakı 10, Goran 2, Kürt İslam Birliği 1, Kürdistan İslam Cemaati 1, Hıristiyanlara kotayla 1) kazanmıştır.

Seçimlerde, Maliki liderliğindeki Hukuk Devleti Listesinin galip gelmesi beklenirken, Allavi liderliğindeki Irakiyye Listesi yaklaşık on bin oy farkla birinci olmuştur. Toplam 325 sandalyeli Mecliste hükümet kurmak için hiçbir Liste çoğunluk elde edememiştir. Birden fazla listenin bir araya gelmesi ile, yeni bir koalisyonun oluşması sonucu ortaya çıkmıştır.

Iyad Allavi her ne kadar bazı çevreler tarafından “bıyıksız Saddam” diye nitelendirilse bile, ABD ile “iyi ilişkileri” böyle bir nitelendirmeyi inandırıcı olmaktan uzaklaştırmaktadır. Milliyetçi sayılması ise daha çok İran’a uzak durması ile açıklanmaktadır. Çünkü Irak’ta milliyetçilik daha çok “Baas tekelindedir.” Allavi her ne kadar eski bir Basçı olsa da, Baas’ın bilinen çizgisine de hayli uzaktır. Allavi’nin Şii bir Arap aileye mensup olmasının yanında milliyetçi ve laik bir siyasi anlayışında sahibidir. Buna karşılık lideri olduğu Irakiyye Listesinde Sünni Araplar daha baskındır. Nitekim Diyala, Ninova, El-Anbar, Selahaddin gibi Sünni Arap nüfusun mutlak çoğunluğu oluşturduğu illerde aldığı oy yüzdesi, yine Bağdat’ta ikinci olması büyük ölçüde Sünni Arap seçmenin desteği ile ortaya çıkmıştır. Allavinin tek başına hükümet kurması mümkün olmadığı gibi yalnızca Hukuk Devleti Listesi ile ikili koalisyon kuracak bir sayıya sahiptir. Buna karşılık Hukuk Devleti Listesi ile koalison yapmaması halinde en az iki listeyle daha ortak olabileceği bir koalisyonu kurmak zorundadır. Buda Celal Talabani liderliğindeki Kürt İttifakı Listesi ve Ammar El-Hekim liderliğindeki Irak Ulusal İttifakı listeleri ile sayı bakımında mümkün olabilecektir. Ammar El-Hekim’in listesinde ise muhtemelen asıl belirleyici sayı çoğunluğu Mukteda Sadr hizbinin olacaktır. Sadr Hizbi, Irak İslam Devrimi Meclisi ve Bedir Hiziplerinin ise İran siyasetleri sebebiyle ve Allavi’nin Listesinde yer alan Sünni çoğunluk ebebiyle ve nihayet Allavi’nin laik anlayışı sebebiyle bu koalisyonun geçekleşme ihtimali de oldukça zayıftır. Her ne kadar seçim sonuçlarının ilan edilmesi ile birlikte Türkiye’de bazı çevreler “Irak’ta laiklik kazandı” gibi sevinç başlıklarına yer verilse de (27 Mart 2010 Taraf Gazetesi) Irak şartlarında Allavi’nin temsil ettiği laikliğin onun lideri olduğu Irakiyye Listesinin oy yüzdesine çok uzak olduğu açıktır.

2005 Genel seçimlerine Sünni Araplar boykot yapmış ve katılmamışlardı. Mart 2010 seçimlerinde ise Allavi’nin Irakiyye Listesi ile büyük ölçüde katıldılar ve önemli sayılacak ir başarı elde ettiler. Allavi’nin hükümet kurmayı başarması halinde Sünni Arap kesimi de iktidarın çok önemli bir ortağı olacaktır. Irakiyye litesi içinde oranları az olmakla birlikte Şii Arapların bu seçimlerde Sünni Araplarla ittifak edebilmiş olmaları Irak’ın geleceği adına ve mezhep savaşlarının sona ermesi adına oldukça olumlu bir gelişmenin habercisi sayılabilir.

Seçimin en şanslı listesi olarak görülen ve Irakçı/milliyetçi siyaset ile İran’a yakın siyasi çizgi arasında bir siyasi yelpazede bulunan Nuri El-Maliki’nin Hukuk Devleti Listesi ise içinde Sünni Arap unsurlara da yer vermekle birlikte ezici çoğunluğu Şii Arap nüfustan ve onların desteğinden oluşmaktadır. Maliki’nin hükümet dışında kalması ise, listesinin geleceğini tehlikeye düşürecektir. Çünkü Şii ve Sünni Araplar arasında yakınlaşmayı tercih edenlerin Irakiyye’ye yönelmeleri, Şii Arapların önceliğini tercih edenlerin ise Irak Ulusal İttifakına yönelmeleri kuvvetle muhtemeldir. Böyle bir sonuç ise Maliki’nin listesini siyaseten gereksiz kılacaktır. Ancak Allavi’nin hükümet kurmada ki muhtemel başarısızlığını takiben Maliki önderliğinde kurulacak (akla en yakın ortakları ise Irak Milli İttifakı ve Kürt İttifakıdır) bir hükümet ise Maliki’nin şahsını da Listesini de siyaseten önemli ölçüde takviye edebilir ve böylesi bir durumda da Allavi’nin listesi siyaseten zora girecektir.

Nüfusunun yarıya yakını Şii Araplardan oluşan Irak’ta, İran destekli Irak Milli İttifakı listesi ancak seçimlerde üncü sırada çıkabilmiştir. Mezhebi öncelikli siyasetleri ile bilinen ve Şii-Sünni Araplar arasındaki kanlı çatışmalarda taraf olarak bilinen Sadr, Bedir ve IİYM gibi hiziplerin bu ortak özelliklerinin yanında başta liderlik farklılığı olmak üzere önemli sayılacak ayrılıkları da vardır. Yeknesak bir tutumla siyasi varlıklarını sürdürmeleri hayli zor olacaktır. Yine de hükümet içinde yer almaları siyasi güçlerini (bu arada askeri güçlerini) korumalarını kolaylaştıracaktır. Aksi halde zorlu bir siyasi gelecekle karşılaşmaları kuvvetle muhtemeldir.

Seçimlerde dördüncü çıkmayı başaran ise Talabani liderliğindeki Kürt İttifakıdır. 2005 genel seçimlerinde ittifak 58 milletvekili çıkarmışken şimdi bu sayı 43’e inmiştir. Kürt İttifakı, ihtilafl bölgelerden saydığı Musul’daki Akra, Sincar, Şeyhan, Telkeyf, Karakuş (Hamdaniye), Zummar, Başika ve Eski Kelek’in, Diyala’ya bağlı Hanekin ve Mendeli’nin, 1968 vilayet sınırları ile Kerkük’ün Kürdistan Bölgesel Yönetimi sınırları içine alınmasını savunmaktadır. Kürt İttifakını bu görüşü aynı zamanda bölge Anayasası içinde de yer almıştır. 2003 ABD işgalini takiben 600 bin civarında Kürt nüfusu getirilip Kerkük’e iskan edilmesine rağmen 7 Mart seçimlerinde Irakiyye Listesi Kerkük’te Kürt İttifakı Listesinden, (yaklaşık dört bin) daha çok oy almıştır. On iki milletvekili iki liste arasında paylaşılmıştır. Kürt İttifakı’nın Kerkük’ün Kürt bölgesine katılmasında ısrar etmesi halinde, Irak’ta Arap, Kürt eksenli bir çatışma ihtimali giderek kuvvetlenecektir. Sünni ve Şii Araplar arasında başlayan yakınlaşmanın “Kerkük’ü kurtarma” ittifakına dönüşecektir.

Irak’ta 3. unsur olarak bilinen Türkmenler ise bu seçimde de ciddi bir siyasi varlık gösterememiştir. Türkmenler arasında en fazla temsil gücüne sahip olan Irak Türkmen Cephesi, Irakiyye Listesi içinde ancak beş milletvekili çıkarabilmiştir. Kürt İttifakını oluşturan hizipler arasında siyasi görüşleri itibarı ile görülen yakınlık ve dayanışma Türkmen hizipler arasında yoktur. Türkmenlerin öne çıkan görüşleri, Irak’ın siyasi birliğinin korunması ve Türkmeneli bölgesinin Kürt bölgesi dışında tutulmasıdır. Oldukça tepkisellik arzeden bu görüşlerinin dışında kendi aralarında ciddi bir ittifakları yoktur. Şii Araplar arasında önemli bir temsil gücüne sahip olan Irak İslam Devrimi Yüksek Meclisi bile Irak’ta Şiileri de içine alan bir Federatif yapıyı savunurken, Irak’ın siyasi birliği fikri Türkmen hizipleri arasında heyecanla savunulmaktadır.