Antidepresan ilaçlar doğru hastada doğru şekilde kullanıldığında çok faydalı ve hatta hayat kurtarıcı ilaçlardır.
Gel gelelim antidepresan ilaçların çok yüksek oranlarda gereksiz yazıldıkları da kötüye kullanıldıkları da ciddi yan etkileri olduğu da bu yan etkilerin gizlenmeye çalışıldığı da ortada.
Özetle, antidepresan ilaçları toptan reddetmek ne kadar yanlışsa bunlara methiyeler dizmek, söz söyletmemek de o kadar yanlış.
İlaçların yüzde 90′ ının gereksiz yere yazıldığına inanıyorum.
İlaç yerinde kullanıldığında işe yarar, aksi takdirde zehirden başka bir şey değildir.
Şu meselelere dikkat:
BİR: Bugüne kadar sadece birkaç psikiyatristin “Antidepresan ilaçların gereksiz yazıldığı çok oluyor” dediğini duydum.
İKİ: Psikiyatristlern hemen hepsi “Gereksiz alınan antidepresanları değil, gereken hastaların çoğunun antidepresan almamalarını” dert ediyor.
ÜÇ: Psikiyatristler “Antidepresanlar bağımsızlık yapmaz” diyorlar ama bu ilaçlara bir başlayan bir daha bunları bırakamıyor.
DÖRT: Psikiyatri dünyasının “Gereksiz yere alınan antidepresanlardan zarar görenler” diye bir meselesi yok.
BEŞ: Bu kadar antidepresan hayranı olan bir âlemde elbette bir o kadar da “anti-antidepresancılar” olması şaşırtıcı değildir.
***
Bağırsak ile beyin ilişkisi uzun zamandır bilimin incelediği bir başlık ve son yıllarda bu ilişkiye verilen önemin arttığını gösteren çalışmalar var. Öyle ki artık bağırsaklar vücudun “ikinci beyni” olarak nitelendiriliyor. Bazı uzmanlar, mutluluk hormonu olarak bilinen serotoninin önemli bir kısmının bağırsaklarda üretildiğini, bu nedenle beslenme ile psikolojik denge arasında bağlantı olduğunu söylerken bazı uzmanlar ise bağırsak hücrelerinden salgılanan serotonin ile beyindeki serotoninin farklı işlevlere sahip olduğunu belirtiyor.
Son yıllardaki bilimsel çalışmaların konusu olan bağırsak-beyin ilişkisinde öne çıkan noktalardan biri de serotonin hormonu. “İyi ve mutlu” hissetmede etkili olan bu hormonun önemli bir kısmının bağırsaklarda üretildiği ve beslenmenin, psikoloji üzerinde önemli etkisi olduğu söylemi bazı çevrelerde kabul görüyor. Ancak İç Hastalıkları ve Gastroenteroloji Uzmanı Dr. Atilla Bektaş ile Nöropsikofarmakoloji Uzmanı Prof. Dr. Tayfun Uzbay’a göre durum böyle değil. Uzbay ve Bektaş, serotoninin %90’ının bağırsaklarda sentezlendiğini ancak kan-beyin bariyerini geçemediğinden beyine ulaşamadığını ve burada etkili olamadığını söylüyor.
Serotonin konusundaki bazı bilgilerin kanıta dayanmayan ve okuyanı yanlış bilgilendiren nitelikte olduğunu savunan Dr. Bektaş ile Dr. Uzbay’ın bu konudaki görüşleri şöyle:
“Gerçekte bağırsak hücrelerinden salgılanan serotonin (5-hydroxytryptamin ya da 5-HT) ile beyindeki serotonin farklı reseptörler yoluyla farklı işlevlere sahiptir [1]. Bilimsel çalışmalar, depresyon ve kaygı bozukluklarının beynin bazı bölgelerindeki sinir uçlarında yer alan serotonin seviyelerindeki değişiklikler ya da azalmalardan kaynaklandığını göstermektedir [2]. Vücudumuzdaki serotonin %90’ı bağırsaklarda yer alan enterokromaffin (argentaffin) olarak adlandırılan hücreler tarafından sentezlenmektedir. Serotoninin %1-2’si ise beyindeki sinir hücrelerince sentezlenir. Ayrıca bağırsak sinir ağında da bir miktar serotonin sentezlenir [2-4].
“BAĞIRSAKTAKİ SEROTONİN GÖREVİ FAKLIDIR”
Beyinde bulunan serotonin nörotransmitter olarak, bağırsaktan üretilip kana verilen serotonin ise bir hormon gibi işlev görür [5]. Bağırsakta sentezlenen serotonin, mide bağırsak kanalının boşaltılması gibi fonksiyonları düzenleyici özelliğe sahiptir. Buradaki serotonin kan-beyin bariyerini geçemediğinden beyine ulaşamaz ve burada etkili olamaz [5-7]. Beyindeki hücreler, besinlerle alınan triptofan denilen aminoasitten kendi serotoninlerini sentezler. Depresyon ve kaygı bozukluklarının tedavisinde nöronlarda bulunan bu serotonin miktarı etkilidir [8-10]. Kısaca vücuttaki serotonin birbirine karışmayan iki ayrı havuzda birbirinden farklı görevler üstlenmiştir [5].
“KARSİNOİD TÜMÖR HASTALARININ EN MUTLU KİŞİLER OLMASI GEREKİR”
Bağırsak serotonini ile depresyon arasında bağlantı kurulamayacağına en iyi örneklerden biri karsinoid tümör hastalarıdır. Bu hastalıkta bağırsaktaki argentaffin hücrelerinden salgılanan serotonin miktarı aşırı derecede artar. ‘’Bağırsaktan salgılanan serotonin mutlu eder’ mantığı ile bakıldığında, bağırsaktan aşırı serotoninin salgılandığı karsinoid tümörlü hastaların dünyanın en mutlu kişileri olması gerekir. Gerçekte bu tümöre sahip hastaların ruhsal durumları iyi değildir. Hastalarda aşırı miktarda artmış bağırsak serotonini ve onun metabolitleri nedeniyle ishal, ateş basması, karın ağrısı, çarpıntı gibi rahatsızlıklar görülür [11]. Serotonin konusunda başka bir yanlış bilgi ise muzun serotonin içeriğinden dolayı mutluluk verdiğidir. Muzun serotonin içeriği de aynı şekilde kan-beyin bariyerini geçemez [12].
NEDEN AĞIZDAN ALINAN SEROTONİN PREPARATI YOK?
Yaklaşık 70 yıldır bağırsak argentaffin hücrelerince serotonin salgılandığı bilinmektedir [2]. Ancak şimdiye kadar ağız yoluyla alınan herhangi bir serotonin preparatı geliştirilmemiştir.
Bu eksen üzerinde yapılan çalışmalar depresyon dâhil birçok nöropsikiyatrik bozuklukluğun nasıl oluştuğu konusuna tam bir açıklık getirememektedir. Bu aks üzerinde serotonin dışında otuzdan fazla nörotransmitter rol oynamaktadır [13,14]. Serotoninin de bugün bilinen en az 14 farklı reseptör alt grubu vardır. Bunlardan birkaçı (örneğin 5-HT1A) depresyon ve kaygı bozukluklarında rol oynarken diğerleri farklı görevler üstlenmiştir [1].
BAĞIRSAK MİKROBİYOTASININ ROLÜ
Bağırsaktaki faydalı mikroorganizmalar bazı nöropeptitlerin salgılanmasını düzenleyerek beyin fonksiyonları üzerinde olumlu etki oluşturabilir [15,16]. Bağırsak faydalı bakterileri bir araya gelip şiir yazıp, matematik problemi çözemez ancak duygusal durumları etkileyebilir [17]. Ancak psikiyatrik ve nörolojik hastalıkların tek nedene bağlı olarak oluşmadığı unutulmamalıdır. Bağırsak sağlığımız iyiyse, bağışıklık ve sindirim sistemi de güçlü olacağından, kendimizi mutlu ve dinç hissederiz. Bu durum bütün organlar için geçerlidir. Örneğin karaciğer ve böbrekleri iyi çalışmayan birinin beyin fonksiyonları bu durumdan olumsuz etkilenir.
ANTİDEPRESAN İLAÇLARLA İLGİLİ İDDİALAR
Bazı çok satan kitap bilgilerine dayanılarak yapılan yanlış bilgilendirme sonucunda, ülkemizde ve dünyada birçok insan etkisi kanıtlanmış olan “seçici serotonin gerialım inhibitörleri (SSRI)” gibi depresyon ilaçlarının kullanımını bırakarak, probiyotik etki gösteren turşu ve salgam suyu gibi yiyecekleri tüketmeye teşvik edilmektedir. Bu, hasta sağlığı açısından ciddi sakıncalara neden olacak bir durumdur. Antidepresan ilaçların yerinde ve doğru biçimde kullanılmaları akılcı ilaç kullanımı çerçevesinde tartışılmaktadır. Antidepresanların hiçbir işe yaramadığını iddia etmek ölümcül sonuçları da olabilecek ciddi bir yanıltmadır.”
KAYNAKLAR:
1-Mann JJ (1999) Role of the serotonergic sysem in the pathogenesis of amjor depression and suicidal behaviour. Neuropsychopharmacology, 21:99-105.
2-Lv, J., & Liu, F. (2017). The role of serotonin beyond the central nervous system during embryogenesis. Frontiers in cellular neuroscience, 11, 74.
3-Gershon, M. D. (2013). 5-Hydroxytryptamine (serotonin) in the gastrointestinal tract. Current opinion in endocrinology, diabetes, and obesity, 20(1), 14.
4-Gershon, M. D. (1999). Review article: roles played by 5‐hydroxytryptamine in the physiology of the bowel. Alimentary pharmacology & therapeutics, 13(s2), 15-30.
5- El-Merahbi, R., Löffler, M., Mayer, A., & Sumara, G. (2015). The roles of peripheral serotonin in metabolic homeostasis. FEBS letters, 2015 589(15), 1728-1734.
6- Nakatani, Y., Sato‐Suzuki, I., Tsujino, N., Nakasato, A., Seki, Y., Fumoto, M., & Arita, H. (2008). Augmented brain 5‐HT crosses the blood–brain barrier through the 5‐HT transporter in rat. European Journal of Neuroscience, 27(9), 2466-2472.
7- Guyton, A.C.; Hall, J.E.; Tıbbi Fizyoloji; Bölüm 62, sa:753-762; Nobel Tıp Kitabevi, 2013.
8- Molliver, M. E. (1987). Serotonergic neuronal systems: what their anatomic organization tells us about function. Journal of clinical psychopharmacology, 7(6), 3S.
9- Baumann, P. (Ed.). (2013). Transport Mechanisms of Tryptophan in Blood Cells, Nerve Cells, and at the Blood-Brain Barrier: Proceedings of the International Symposium, Prilly/Lausanne, Switzerland, July 6–7, 1978 (Vol. 15). Springer Science & Business Media.
10- Young, S. N. (2007). How to increase serotonin in the human brain without drugs. Journal of psychiatry & neuroscience: JPN, 32(6), 394.
11- Mayo Clinic Staff, (2015), Carcinoid tumors, Mayo Clinic. http://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/carcinoid-tumors/home/ovc-20164792 and Basuroy R, Srirajaskanthan R, Ramage JK. Neuroendocrine Tumors. Gastroenterol Clin North Am 2016;45:487-507.
-12 Young, S. N. (2007). How to increase serotonin in the human brain without drugs. Journal of psychiatry & neuroscience: JPN, 32(6), 394.
13-Mazzoli, R., & Pessione, E. (2016). The Neuro-endocrinological Role of Microbial Glutamate and GABA Signaling. Frontiers in Microbiology, 7.
14- Furness JB(2000) Types of neurons in the enteric nervous system. J Auton Nerv Syst. ;81(1-3):87-96.
15-Evrensel. A & Ceylan. M.E (2015) The Gut-Brain Axis: The Missing Link in Depression. Clin Psychopharmacol Neurosci. ; 13(3): 239–244
16-Fetissov, S. O., & Dechelotte, P. (2011). The new link between gut–brain axis and neuropsychiatric disorders. Current Opinion in Clinical Nutrition & Metabolic Care, 14(5), 477-482.
17- Azvolinsky, A. (2017). Human Gut Microbe Transplant Alters Mouse Behavior. The Scientist. http://www.the-scientist.com/?articles.view/articleNo/48678/title/Human-Gut-Microbe-Transplant-Alters-Mouse-Behavior/.
Kaynak: https://www.ntv.com.tr/saglik/bagirsaklardaki-serotonin-mutlu-eder-mi,DHD5jETmOEC3rxXafGy0gw
Antidepresan ilaçlar doğru hastada doğru şekilde kullanıldığında çok faydalı ve hatta hayat kurtarıcı ilaçlardır.
Gel gelelim antidepresan ilaçların çok yüksek oranlarda gereksiz yazıldıkları da kötüye kullanıldıkları da ciddi yan etkileri olduğu da bu yan etkilerin gizlenmeye çalışıldığı da ortada.
Özetle, antidepresan ilaçları toptan reddetmek ne kadar yanlışsa bunlara methiyeler dizmek, söz söyletmemek de o kadar yanlış.
İlaçların yüzde 90′ ının gereksiz yere yazıldığına inanıyorum.
İlaç yerinde kullanıldığında işe yarar, aksi takdirde zehirden başka bir şey değildir.
Şu meselelere dikkat:
BİR: Bugüne kadar sadece birkaç psikiyatristin “Antidepresan ilaçların gereksiz yazıldığı çok oluyor” dediğini duydum.
İKİ: Psikiyatristlern hemen hepsi “Gereksiz alınan antidepresanları değil, gereken hastaların çoğunun antidepresan almamalarını” dert ediyor.
ÜÇ: Psikiyatristler “Antidepresanlar bağımsızlık yapmaz” diyorlar ama bu ilaçlara bir başlayan bir daha bunları bırakamıyor.
DÖRT: Psikiyatri dünyasının “Gereksiz yere alınan antidepresanlardan zarar görenler” diye bir meselesi yok.
BEŞ: Bu kadar antidepresan hayranı olan bir âlemde elbette bir o kadar da “anti-antidepresancılar” olması şaşırtıcı değildir.
***
Bağırsak ile beyin ilişkisi uzun zamandır bilimin incelediği bir başlık ve son yıllarda bu ilişkiye verilen önemin arttığını gösteren çalışmalar var. Öyle ki artık bağırsaklar vücudun “ikinci beyni” olarak nitelendiriliyor. Bazı uzmanlar, mutluluk hormonu olarak bilinen serotoninin önemli bir kısmının bağırsaklarda üretildiğini, bu nedenle beslenme ile psikolojik denge arasında bağlantı olduğunu söylerken bazı uzmanlar ise bağırsak hücrelerinden salgılanan serotonin ile beyindeki serotoninin farklı işlevlere sahip olduğunu belirtiyor.
Son yıllardaki bilimsel çalışmaların konusu olan bağırsak-beyin ilişkisinde öne çıkan noktalardan biri de serotonin hormonu. “İyi ve mutlu” hissetmede etkili olan bu hormonun önemli bir kısmının bağırsaklarda üretildiği ve beslenmenin, psikoloji üzerinde önemli etkisi olduğu söylemi bazı çevrelerde kabul görüyor. Ancak İç Hastalıkları ve Gastroenteroloji Uzmanı Dr. Atilla Bektaş ile Nöropsikofarmakoloji Uzmanı Prof. Dr. Tayfun Uzbay’a göre durum böyle değil. Uzbay ve Bektaş, serotoninin %90’ının bağırsaklarda sentezlendiğini ancak kan-beyin bariyerini geçemediğinden beyine ulaşamadığını ve burada etkili olamadığını söylüyor.
Serotonin konusundaki bazı bilgilerin kanıta dayanmayan ve okuyanı yanlış bilgilendiren nitelikte olduğunu savunan Dr. Bektaş ile Dr. Uzbay’ın bu konudaki görüşleri şöyle:
“Gerçekte bağırsak hücrelerinden salgılanan serotonin (5-hydroxytryptamin ya da 5-HT) ile beyindeki serotonin farklı reseptörler yoluyla farklı işlevlere sahiptir [1]. Bilimsel çalışmalar, depresyon ve kaygı bozukluklarının beynin bazı bölgelerindeki sinir uçlarında yer alan serotonin seviyelerindeki değişiklikler ya da azalmalardan kaynaklandığını göstermektedir [2]. Vücudumuzdaki serotonin %90’ı bağırsaklarda yer alan enterokromaffin (argentaffin) olarak adlandırılan hücreler tarafından sentezlenmektedir. Serotoninin %1-2’si ise beyindeki sinir hücrelerince sentezlenir. Ayrıca bağırsak sinir ağında da bir miktar serotonin sentezlenir [2-4].
“BAĞIRSAKTAKİ SEROTONİN GÖREVİ FAKLIDIR”
Beyinde bulunan serotonin nörotransmitter olarak, bağırsaktan üretilip kana verilen serotonin ise bir hormon gibi işlev görür [5]. Bağırsakta sentezlenen serotonin, mide bağırsak kanalının boşaltılması gibi fonksiyonları düzenleyici özelliğe sahiptir. Buradaki serotonin kan-beyin bariyerini geçemediğinden beyine ulaşamaz ve burada etkili olamaz [5-7]. Beyindeki hücreler, besinlerle alınan triptofan denilen aminoasitten kendi serotoninlerini sentezler. Depresyon ve kaygı bozukluklarının tedavisinde nöronlarda bulunan bu serotonin miktarı etkilidir [8-10]. Kısaca vücuttaki serotonin birbirine karışmayan iki ayrı havuzda birbirinden farklı görevler üstlenmiştir [5].
“KARSİNOİD TÜMÖR HASTALARININ EN MUTLU KİŞİLER OLMASI GEREKİR”
Bağırsak serotonini ile depresyon arasında bağlantı kurulamayacağına en iyi örneklerden biri karsinoid tümör hastalarıdır. Bu hastalıkta bağırsaktaki argentaffin hücrelerinden salgılanan serotonin miktarı aşırı derecede artar. ‘’Bağırsaktan salgılanan serotonin mutlu eder’ mantığı ile bakıldığında, bağırsaktan aşırı serotoninin salgılandığı karsinoid tümörlü hastaların dünyanın en mutlu kişileri olması gerekir. Gerçekte bu tümöre sahip hastaların ruhsal durumları iyi değildir. Hastalarda aşırı miktarda artmış bağırsak serotonini ve onun metabolitleri nedeniyle ishal, ateş basması, karın ağrısı, çarpıntı gibi rahatsızlıklar görülür [11]. Serotonin konusunda başka bir yanlış bilgi ise muzun serotonin içeriğinden dolayı mutluluk verdiğidir. Muzun serotonin içeriği de aynı şekilde kan-beyin bariyerini geçemez [12].
NEDEN AĞIZDAN ALINAN SEROTONİN PREPARATI YOK?
Yaklaşık 70 yıldır bağırsak argentaffin hücrelerince serotonin salgılandığı bilinmektedir [2]. Ancak şimdiye kadar ağız yoluyla alınan herhangi bir serotonin preparatı geliştirilmemiştir.
Bu eksen üzerinde yapılan çalışmalar depresyon dâhil birçok nöropsikiyatrik bozuklukluğun nasıl oluştuğu konusuna tam bir açıklık getirememektedir. Bu aks üzerinde serotonin dışında otuzdan fazla nörotransmitter rol oynamaktadır [13,14]. Serotoninin de bugün bilinen en az 14 farklı reseptör alt grubu vardır. Bunlardan birkaçı (örneğin 5-HT1A) depresyon ve kaygı bozukluklarında rol oynarken diğerleri farklı görevler üstlenmiştir [1].
BAĞIRSAK MİKROBİYOTASININ ROLÜ
Bağırsaktaki faydalı mikroorganizmalar bazı nöropeptitlerin salgılanmasını düzenleyerek beyin fonksiyonları üzerinde olumlu etki oluşturabilir [15,16]. Bağırsak faydalı bakterileri bir araya gelip şiir yazıp, matematik problemi çözemez ancak duygusal durumları etkileyebilir [17]. Ancak psikiyatrik ve nörolojik hastalıkların tek nedene bağlı olarak oluşmadığı unutulmamalıdır. Bağırsak sağlığımız iyiyse, bağışıklık ve sindirim sistemi de güçlü olacağından, kendimizi mutlu ve dinç hissederiz. Bu durum bütün organlar için geçerlidir. Örneğin karaciğer ve böbrekleri iyi çalışmayan birinin beyin fonksiyonları bu durumdan olumsuz etkilenir.
ANTİDEPRESAN İLAÇLARLA İLGİLİ İDDİALAR
Bazı çok satan kitap bilgilerine dayanılarak yapılan yanlış bilgilendirme sonucunda, ülkemizde ve dünyada birçok insan etkisi kanıtlanmış olan “seçici serotonin gerialım inhibitörleri (SSRI)” gibi depresyon ilaçlarının kullanımını bırakarak, probiyotik etki gösteren turşu ve salgam suyu gibi yiyecekleri tüketmeye teşvik edilmektedir. Bu, hasta sağlığı açısından ciddi sakıncalara neden olacak bir durumdur. Antidepresan ilaçların yerinde ve doğru biçimde kullanılmaları akılcı ilaç kullanımı çerçevesinde tartışılmaktadır. Antidepresanların hiçbir işe yaramadığını iddia etmek ölümcül sonuçları da olabilecek ciddi bir yanıltmadır.”
KAYNAKLAR:
1-Mann JJ (1999) Role of the serotonergic sysem in the pathogenesis of amjor depression and suicidal behaviour. Neuropsychopharmacology, 21:99-105.
2-Lv, J., & Liu, F. (2017). The role of serotonin beyond the central nervous system during embryogenesis. Frontiers in cellular neuroscience, 11, 74.
3-Gershon, M. D. (2013). 5-Hydroxytryptamine (serotonin) in the gastrointestinal tract. Current opinion in endocrinology, diabetes, and obesity, 20(1), 14.
4-Gershon, M. D. (1999). Review article: roles played by 5‐hydroxytryptamine in the physiology of the bowel. Alimentary pharmacology & therapeutics, 13(s2), 15-30.
5- El-Merahbi, R., Löffler, M., Mayer, A., & Sumara, G. (2015). The roles of peripheral serotonin in metabolic homeostasis. FEBS letters, 2015 589(15), 1728-1734.
6- Nakatani, Y., Sato‐Suzuki, I., Tsujino, N., Nakasato, A., Seki, Y., Fumoto, M., & Arita, H. (2008). Augmented brain 5‐HT crosses the blood–brain barrier through the 5‐HT transporter in rat. European Journal of Neuroscience, 27(9), 2466-2472.
7- Guyton, A.C.; Hall, J.E.; Tıbbi Fizyoloji; Bölüm 62, sa:753-762; Nobel Tıp Kitabevi, 2013.
8- Molliver, M. E. (1987). Serotonergic neuronal systems: what their anatomic organization tells us about function. Journal of clinical psychopharmacology, 7(6), 3S.
9- Baumann, P. (Ed.). (2013). Transport Mechanisms of Tryptophan in Blood Cells, Nerve Cells, and at the Blood-Brain Barrier: Proceedings of the International Symposium, Prilly/Lausanne, Switzerland, July 6–7, 1978 (Vol. 15). Springer Science & Business Media.
10- Young, S. N. (2007). How to increase serotonin in the human brain without drugs. Journal of psychiatry & neuroscience: JPN, 32(6), 394.
11- Mayo Clinic Staff, (2015), Carcinoid tumors, Mayo Clinic. http://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/carcinoid-tumors/home/ovc-20164792 and Basuroy R, Srirajaskanthan R, Ramage JK. Neuroendocrine Tumors. Gastroenterol Clin North Am 2016;45:487-507.
-12 Young, S. N. (2007). How to increase serotonin in the human brain without drugs. Journal of psychiatry & neuroscience: JPN, 32(6), 394.
13-Mazzoli, R., & Pessione, E. (2016). The Neuro-endocrinological Role of Microbial Glutamate and GABA Signaling. Frontiers in Microbiology, 7.
14- Furness JB(2000) Types of neurons in the enteric nervous system. J Auton Nerv Syst. ;81(1-3):87-96.
15-Evrensel. A & Ceylan. M.E (2015) The Gut-Brain Axis: The Missing Link in Depression. Clin Psychopharmacol Neurosci. ; 13(3): 239–244
16-Fetissov, S. O., & Dechelotte, P. (2011). The new link between gut–brain axis and neuropsychiatric disorders. Current Opinion in Clinical Nutrition & Metabolic Care, 14(5), 477-482.
17- Azvolinsky, A. (2017). Human Gut Microbe Transplant Alters Mouse Behavior. The Scientist. http://www.the-scientist.com/?articles.view/articleNo/48678/title/Human-Gut-Microbe-Transplant-Alters-Mouse-Behavior/.
Kaynak: https://www.ntv.com.tr/saglik/bagirsaklardaki-serotonin-mutlu-eder-mi,DHD5jETmOEC3rxXafGy0gw
Antidepresan ilaçlar doğru hastada doğru şekilde kullanıldığında çok faydalı ve hatta hayat kurtarıcı ilaçlardır.
Gel gelelim antidepresan ilaçların çok yüksek oranlarda gereksiz yazıldıkları da kötüye kullanıldıkları da ciddi yan etkileri olduğu da bu yan etkilerin gizlenmeye çalışıldığı da ortada.
Özetle, antidepresan ilaçları toptan reddetmek ne kadar yanlışsa bunlara methiyeler dizmek, söz söyletmemek de o kadar yanlış.
İlaçların yüzde 90′ ının gereksiz yere yazıldığına inanıyorum.
İlaç yerinde kullanıldığında işe yarar, aksi takdirde zehirden başka bir şey değildir.
Şu meselelere dikkat:
BİR: Bugüne kadar sadece birkaç psikiyatristin “Antidepresan ilaçların gereksiz yazıldığı çok oluyor” dediğini duydum.
İKİ: Psikiyatristlern hemen hepsi “Gereksiz alınan antidepresanları değil, gereken hastaların çoğunun antidepresan almamalarını” dert ediyor.
ÜÇ: Psikiyatristler “Antidepresanlar bağımsızlık yapmaz” diyorlar ama bu ilaçlara bir başlayan bir daha bunları bırakamıyor.
DÖRT: Psikiyatri dünyasının “Gereksiz yere alınan antidepresanlardan zarar görenler” diye bir meselesi yok.
BEŞ: Bu kadar antidepresan hayranı olan bir âlemde elbette bir o kadar da “anti-antidepresancılar” olması şaşırtıcı değildir.
***
Bağırsak ile beyin ilişkisi uzun zamandır bilimin incelediği bir başlık ve son yıllarda bu ilişkiye verilen önemin arttığını gösteren çalışmalar var. Öyle ki artık bağırsaklar vücudun “ikinci beyni” olarak nitelendiriliyor. Bazı uzmanlar, mutluluk hormonu olarak bilinen serotoninin önemli bir kısmının bağırsaklarda üretildiğini, bu nedenle beslenme ile psikolojik denge arasında bağlantı olduğunu söylerken bazı uzmanlar ise bağırsak hücrelerinden salgılanan serotonin ile beyindeki serotoninin farklı işlevlere sahip olduğunu belirtiyor.
Son yıllardaki bilimsel çalışmaların konusu olan bağırsak-beyin ilişkisinde öne çıkan noktalardan biri de serotonin hormonu. “İyi ve mutlu” hissetmede etkili olan bu hormonun önemli bir kısmının bağırsaklarda üretildiği ve beslenmenin, psikoloji üzerinde önemli etkisi olduğu söylemi bazı çevrelerde kabul görüyor. Ancak İç Hastalıkları ve Gastroenteroloji Uzmanı Dr. Atilla Bektaş ile Nöropsikofarmakoloji Uzmanı Prof. Dr. Tayfun Uzbay’a göre durum böyle değil. Uzbay ve Bektaş, serotoninin %90’ının bağırsaklarda sentezlendiğini ancak kan-beyin bariyerini geçemediğinden beyine ulaşamadığını ve burada etkili olamadığını söylüyor.
Serotonin konusundaki bazı bilgilerin kanıta dayanmayan ve okuyanı yanlış bilgilendiren nitelikte olduğunu savunan Dr. Bektaş ile Dr. Uzbay’ın bu konudaki görüşleri şöyle:
“Gerçekte bağırsak hücrelerinden salgılanan serotonin (5-hydroxytryptamin ya da 5-HT) ile beyindeki serotonin farklı reseptörler yoluyla farklı işlevlere sahiptir [1]. Bilimsel çalışmalar, depresyon ve kaygı bozukluklarının beynin bazı bölgelerindeki sinir uçlarında yer alan serotonin seviyelerindeki değişiklikler ya da azalmalardan kaynaklandığını göstermektedir [2]. Vücudumuzdaki serotonin %90’ı bağırsaklarda yer alan enterokromaffin (argentaffin) olarak adlandırılan hücreler tarafından sentezlenmektedir. Serotoninin %1-2’si ise beyindeki sinir hücrelerince sentezlenir. Ayrıca bağırsak sinir ağında da bir miktar serotonin sentezlenir [2-4].
“BAĞIRSAKTAKİ SEROTONİN GÖREVİ FAKLIDIR”
Beyinde bulunan serotonin nörotransmitter olarak, bağırsaktan üretilip kana verilen serotonin ise bir hormon gibi işlev görür [5]. Bağırsakta sentezlenen serotonin, mide bağırsak kanalının boşaltılması gibi fonksiyonları düzenleyici özelliğe sahiptir. Buradaki serotonin kan-beyin bariyerini geçemediğinden beyine ulaşamaz ve burada etkili olamaz [5-7]. Beyindeki hücreler, besinlerle alınan triptofan denilen aminoasitten kendi serotoninlerini sentezler. Depresyon ve kaygı bozukluklarının tedavisinde nöronlarda bulunan bu serotonin miktarı etkilidir [8-10]. Kısaca vücuttaki serotonin birbirine karışmayan iki ayrı havuzda birbirinden farklı görevler üstlenmiştir [5].
“KARSİNOİD TÜMÖR HASTALARININ EN MUTLU KİŞİLER OLMASI GEREKİR”
Bağırsak serotonini ile depresyon arasında bağlantı kurulamayacağına en iyi örneklerden biri karsinoid tümör hastalarıdır. Bu hastalıkta bağırsaktaki argentaffin hücrelerinden salgılanan serotonin miktarı aşırı derecede artar. ‘’Bağırsaktan salgılanan serotonin mutlu eder’ mantığı ile bakıldığında, bağırsaktan aşırı serotoninin salgılandığı karsinoid tümörlü hastaların dünyanın en mutlu kişileri olması gerekir. Gerçekte bu tümöre sahip hastaların ruhsal durumları iyi değildir. Hastalarda aşırı miktarda artmış bağırsak serotonini ve onun metabolitleri nedeniyle ishal, ateş basması, karın ağrısı, çarpıntı gibi rahatsızlıklar görülür [11]. Serotonin konusunda başka bir yanlış bilgi ise muzun serotonin içeriğinden dolayı mutluluk verdiğidir. Muzun serotonin içeriği de aynı şekilde kan-beyin bariyerini geçemez [12].
NEDEN AĞIZDAN ALINAN SEROTONİN PREPARATI YOK?
Yaklaşık 70 yıldır bağırsak argentaffin hücrelerince serotonin salgılandığı bilinmektedir [2]. Ancak şimdiye kadar ağız yoluyla alınan herhangi bir serotonin preparatı geliştirilmemiştir.
Bu eksen üzerinde yapılan çalışmalar depresyon dâhil birçok nöropsikiyatrik bozuklukluğun nasıl oluştuğu konusuna tam bir açıklık getirememektedir. Bu aks üzerinde serotonin dışında otuzdan fazla nörotransmitter rol oynamaktadır [13,14]. Serotoninin de bugün bilinen en az 14 farklı reseptör alt grubu vardır. Bunlardan birkaçı (örneğin 5-HT1A) depresyon ve kaygı bozukluklarında rol oynarken diğerleri farklı görevler üstlenmiştir [1].
BAĞIRSAK MİKROBİYOTASININ ROLÜ
Bağırsaktaki faydalı mikroorganizmalar bazı nöropeptitlerin salgılanmasını düzenleyerek beyin fonksiyonları üzerinde olumlu etki oluşturabilir [15,16]. Bağırsak faydalı bakterileri bir araya gelip şiir yazıp, matematik problemi çözemez ancak duygusal durumları etkileyebilir [17]. Ancak psikiyatrik ve nörolojik hastalıkların tek nedene bağlı olarak oluşmadığı unutulmamalıdır. Bağırsak sağlığımız iyiyse, bağışıklık ve sindirim sistemi de güçlü olacağından, kendimizi mutlu ve dinç hissederiz. Bu durum bütün organlar için geçerlidir. Örneğin karaciğer ve böbrekleri iyi çalışmayan birinin beyin fonksiyonları bu durumdan olumsuz etkilenir.
ANTİDEPRESAN İLAÇLARLA İLGİLİ İDDİALAR
Bazı çok satan kitap bilgilerine dayanılarak yapılan yanlış bilgilendirme sonucunda, ülkemizde ve dünyada birçok insan etkisi kanıtlanmış olan “seçici serotonin gerialım inhibitörleri (SSRI)” gibi depresyon ilaçlarının kullanımını bırakarak, probiyotik etki gösteren turşu ve salgam suyu gibi yiyecekleri tüketmeye teşvik edilmektedir. Bu, hasta sağlığı açısından ciddi sakıncalara neden olacak bir durumdur. Antidepresan ilaçların yerinde ve doğru biçimde kullanılmaları akılcı ilaç kullanımı çerçevesinde tartışılmaktadır. Antidepresanların hiçbir işe yaramadığını iddia etmek ölümcül sonuçları da olabilecek ciddi bir yanıltmadır.”
KAYNAKLAR:
1-Mann JJ (1999) Role of the serotonergic sysem in the pathogenesis of amjor depression and suicidal behaviour. Neuropsychopharmacology, 21:99-105.
2-Lv, J., & Liu, F. (2017). The role of serotonin beyond the central nervous system during embryogenesis. Frontiers in cellular neuroscience, 11, 74.
3-Gershon, M. D. (2013). 5-Hydroxytryptamine (serotonin) in the gastrointestinal tract. Current opinion in endocrinology, diabetes, and obesity, 20(1), 14.
4-Gershon, M. D. (1999). Review article: roles played by 5‐hydroxytryptamine in the physiology of the bowel. Alimentary pharmacology & therapeutics, 13(s2), 15-30.
5- El-Merahbi, R., Löffler, M., Mayer, A., & Sumara, G. (2015). The roles of peripheral serotonin in metabolic homeostasis. FEBS letters, 2015 589(15), 1728-1734.
6- Nakatani, Y., Sato‐Suzuki, I., Tsujino, N., Nakasato, A., Seki, Y., Fumoto, M., & Arita, H. (2008). Augmented brain 5‐HT crosses the blood–brain barrier through the 5‐HT transporter in rat. European Journal of Neuroscience, 27(9), 2466-2472.
7- Guyton, A.C.; Hall, J.E.; Tıbbi Fizyoloji; Bölüm 62, sa:753-762; Nobel Tıp Kitabevi, 2013.
8- Molliver, M. E. (1987). Serotonergic neuronal systems: what their anatomic organization tells us about function. Journal of clinical psychopharmacology, 7(6), 3S.
9- Baumann, P. (Ed.). (2013). Transport Mechanisms of Tryptophan in Blood Cells, Nerve Cells, and at the Blood-Brain Barrier: Proceedings of the International Symposium, Prilly/Lausanne, Switzerland, July 6–7, 1978 (Vol. 15). Springer Science & Business Media.
10- Young, S. N. (2007). How to increase serotonin in the human brain without drugs. Journal of psychiatry & neuroscience: JPN, 32(6), 394.
11- Mayo Clinic Staff, (2015), Carcinoid tumors, Mayo Clinic. http://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/carcinoid-tumors/home/ovc-20164792 and Basuroy R, Srirajaskanthan R, Ramage JK. Neuroendocrine Tumors. Gastroenterol Clin North Am 2016;45:487-507.
-12 Young, S. N. (2007). How to increase serotonin in the human brain without drugs. Journal of psychiatry & neuroscience: JPN, 32(6), 394.
13-Mazzoli, R., & Pessione, E. (2016). The Neuro-endocrinological Role of Microbial Glutamate and GABA Signaling. Frontiers in Microbiology, 7.
14- Furness JB(2000) Types of neurons in the enteric nervous system. J Auton Nerv Syst. ;81(1-3):87-96.
15-Evrensel. A & Ceylan. M.E (2015) The Gut-Brain Axis: The Missing Link in Depression. Clin Psychopharmacol Neurosci. ; 13(3): 239–244
16-Fetissov, S. O., & Dechelotte, P. (2011). The new link between gut–brain axis and neuropsychiatric disorders. Current Opinion in Clinical Nutrition & Metabolic Care, 14(5), 477-482.
17- Azvolinsky, A. (2017). Human Gut Microbe Transplant Alters Mouse Behavior. The Scientist. http://www.the-scientist.com/?articles.view/articleNo/48678/title/Human-Gut-Microbe-Transplant-Alters-Mouse-Behavior/.
Kaynak: https://www.ntv.com.tr/saglik/bagirsaklardaki-serotonin-mutlu-eder-mi,DHD5jETmOEC3rxXafGy0gw
Antidepresan ilaçlar doğru hastada doğru şekilde kullanıldığında çok faydalı ve hatta hayat kurtarıcı ilaçlardır.
Gel gelelim antidepresan ilaçların çok yüksek oranlarda gereksiz yazıldıkları da kötüye kullanıldıkları da ciddi yan etkileri olduğu da bu yan etkilerin gizlenmeye çalışıldığı da ortada.
Özetle, antidepresan ilaçları toptan reddetmek ne kadar yanlışsa bunlara methiyeler dizmek, söz söyletmemek de o kadar yanlış.
İlaçların yüzde 90′ ının gereksiz yere yazıldığına inanıyorum.
İlaç yerinde kullanıldığında işe yarar, aksi takdirde zehirden başka bir şey değildir.
Şu meselelere dikkat:
BİR: Bugüne kadar sadece birkaç psikiyatristin “Antidepresan ilaçların gereksiz yazıldığı çok oluyor” dediğini duydum.
İKİ: Psikiyatristlern hemen hepsi “Gereksiz alınan antidepresanları değil, gereken hastaların çoğunun antidepresan almamalarını” dert ediyor.
ÜÇ: Psikiyatristler “Antidepresanlar bağımsızlık yapmaz” diyorlar ama bu ilaçlara bir başlayan bir daha bunları bırakamıyor.
DÖRT: Psikiyatri dünyasının “Gereksiz yere alınan antidepresanlardan zarar görenler” diye bir meselesi yok.
BEŞ: Bu kadar antidepresan hayranı olan bir âlemde elbette bir o kadar da “anti-antidepresancılar” olması şaşırtıcı değildir.
***
Bağırsak ile beyin ilişkisi uzun zamandır bilimin incelediği bir başlık ve son yıllarda bu ilişkiye verilen önemin arttığını gösteren çalışmalar var. Öyle ki artık bağırsaklar vücudun “ikinci beyni” olarak nitelendiriliyor. Bazı uzmanlar, mutluluk hormonu olarak bilinen serotoninin önemli bir kısmının bağırsaklarda üretildiğini, bu nedenle beslenme ile psikolojik denge arasında bağlantı olduğunu söylerken bazı uzmanlar ise bağırsak hücrelerinden salgılanan serotonin ile beyindeki serotoninin farklı işlevlere sahip olduğunu belirtiyor.
Son yıllardaki bilimsel çalışmaların konusu olan bağırsak-beyin ilişkisinde öne çıkan noktalardan biri de serotonin hormonu. “İyi ve mutlu” hissetmede etkili olan bu hormonun önemli bir kısmının bağırsaklarda üretildiği ve beslenmenin, psikoloji üzerinde önemli etkisi olduğu söylemi bazı çevrelerde kabul görüyor. Ancak İç Hastalıkları ve Gastroenteroloji Uzmanı Dr. Atilla Bektaş ile Nöropsikofarmakoloji Uzmanı Prof. Dr. Tayfun Uzbay’a göre durum böyle değil. Uzbay ve Bektaş, serotoninin %90’ının bağırsaklarda sentezlendiğini ancak kan-beyin bariyerini geçemediğinden beyine ulaşamadığını ve burada etkili olamadığını söylüyor.
Serotonin konusundaki bazı bilgilerin kanıta dayanmayan ve okuyanı yanlış bilgilendiren nitelikte olduğunu savunan Dr. Bektaş ile Dr. Uzbay’ın bu konudaki görüşleri şöyle:
“Gerçekte bağırsak hücrelerinden salgılanan serotonin (5-hydroxytryptamin ya da 5-HT) ile beyindeki serotonin farklı reseptörler yoluyla farklı işlevlere sahiptir [1]. Bilimsel çalışmalar, depresyon ve kaygı bozukluklarının beynin bazı bölgelerindeki sinir uçlarında yer alan serotonin seviyelerindeki değişiklikler ya da azalmalardan kaynaklandığını göstermektedir [2]. Vücudumuzdaki serotonin %90’ı bağırsaklarda yer alan enterokromaffin (argentaffin) olarak adlandırılan hücreler tarafından sentezlenmektedir. Serotoninin %1-2’si ise beyindeki sinir hücrelerince sentezlenir. Ayrıca bağırsak sinir ağında da bir miktar serotonin sentezlenir [2-4].
“BAĞIRSAKTAKİ SEROTONİN GÖREVİ FAKLIDIR”
Beyinde bulunan serotonin nörotransmitter olarak, bağırsaktan üretilip kana verilen serotonin ise bir hormon gibi işlev görür [5]. Bağırsakta sentezlenen serotonin, mide bağırsak kanalının boşaltılması gibi fonksiyonları düzenleyici özelliğe sahiptir. Buradaki serotonin kan-beyin bariyerini geçemediğinden beyine ulaşamaz ve burada etkili olamaz [5-7]. Beyindeki hücreler, besinlerle alınan triptofan denilen aminoasitten kendi serotoninlerini sentezler. Depresyon ve kaygı bozukluklarının tedavisinde nöronlarda bulunan bu serotonin miktarı etkilidir [8-10]. Kısaca vücuttaki serotonin birbirine karışmayan iki ayrı havuzda birbirinden farklı görevler üstlenmiştir [5].
“KARSİNOİD TÜMÖR HASTALARININ EN MUTLU KİŞİLER OLMASI GEREKİR”
Bağırsak serotonini ile depresyon arasında bağlantı kurulamayacağına en iyi örneklerden biri karsinoid tümör hastalarıdır. Bu hastalıkta bağırsaktaki argentaffin hücrelerinden salgılanan serotonin miktarı aşırı derecede artar. ‘’Bağırsaktan salgılanan serotonin mutlu eder’ mantığı ile bakıldığında, bağırsaktan aşırı serotoninin salgılandığı karsinoid tümörlü hastaların dünyanın en mutlu kişileri olması gerekir. Gerçekte bu tümöre sahip hastaların ruhsal durumları iyi değildir. Hastalarda aşırı miktarda artmış bağırsak serotonini ve onun metabolitleri nedeniyle ishal, ateş basması, karın ağrısı, çarpıntı gibi rahatsızlıklar görülür [11]. Serotonin konusunda başka bir yanlış bilgi ise muzun serotonin içeriğinden dolayı mutluluk verdiğidir. Muzun serotonin içeriği de aynı şekilde kan-beyin bariyerini geçemez [12].
NEDEN AĞIZDAN ALINAN SEROTONİN PREPARATI YOK?
Yaklaşık 70 yıldır bağırsak argentaffin hücrelerince serotonin salgılandığı bilinmektedir [2]. Ancak şimdiye kadar ağız yoluyla alınan herhangi bir serotonin preparatı geliştirilmemiştir.
Bu eksen üzerinde yapılan çalışmalar depresyon dâhil birçok nöropsikiyatrik bozuklukluğun nasıl oluştuğu konusuna tam bir açıklık getirememektedir. Bu aks üzerinde serotonin dışında otuzdan fazla nörotransmitter rol oynamaktadır [13,14]. Serotoninin de bugün bilinen en az 14 farklı reseptör alt grubu vardır. Bunlardan birkaçı (örneğin 5-HT1A) depresyon ve kaygı bozukluklarında rol oynarken diğerleri farklı görevler üstlenmiştir [1].
BAĞIRSAK MİKROBİYOTASININ ROLÜ
Bağırsaktaki faydalı mikroorganizmalar bazı nöropeptitlerin salgılanmasını düzenleyerek beyin fonksiyonları üzerinde olumlu etki oluşturabilir [15,16]. Bağırsak faydalı bakterileri bir araya gelip şiir yazıp, matematik problemi çözemez ancak duygusal durumları etkileyebilir [17]. Ancak psikiyatrik ve nörolojik hastalıkların tek nedene bağlı olarak oluşmadığı unutulmamalıdır. Bağırsak sağlığımız iyiyse, bağışıklık ve sindirim sistemi de güçlü olacağından, kendimizi mutlu ve dinç hissederiz. Bu durum bütün organlar için geçerlidir. Örneğin karaciğer ve böbrekleri iyi çalışmayan birinin beyin fonksiyonları bu durumdan olumsuz etkilenir.
ANTİDEPRESAN İLAÇLARLA İLGİLİ İDDİALAR
Bazı çok satan kitap bilgilerine dayanılarak yapılan yanlış bilgilendirme sonucunda, ülkemizde ve dünyada birçok insan etkisi kanıtlanmış olan “seçici serotonin gerialım inhibitörleri (SSRI)” gibi depresyon ilaçlarının kullanımını bırakarak, probiyotik etki gösteren turşu ve salgam suyu gibi yiyecekleri tüketmeye teşvik edilmektedir. Bu, hasta sağlığı açısından ciddi sakıncalara neden olacak bir durumdur. Antidepresan ilaçların yerinde ve doğru biçimde kullanılmaları akılcı ilaç kullanımı çerçevesinde tartışılmaktadır. Antidepresanların hiçbir işe yaramadığını iddia etmek ölümcül sonuçları da olabilecek ciddi bir yanıltmadır.”
KAYNAKLAR:
1-Mann JJ (1999) Role of the serotonergic sysem in the pathogenesis of amjor depression and suicidal behaviour. Neuropsychopharmacology, 21:99-105.
2-Lv, J., & Liu, F. (2017). The role of serotonin beyond the central nervous system during embryogenesis. Frontiers in cellular neuroscience, 11, 74.
3-Gershon, M. D. (2013). 5-Hydroxytryptamine (serotonin) in the gastrointestinal tract. Current opinion in endocrinology, diabetes, and obesity, 20(1), 14.
4-Gershon, M. D. (1999). Review article: roles played by 5‐hydroxytryptamine in the physiology of the bowel. Alimentary pharmacology & therapeutics, 13(s2), 15-30.
5- El-Merahbi, R., Löffler, M., Mayer, A., & Sumara, G. (2015). The roles of peripheral serotonin in metabolic homeostasis. FEBS letters, 2015 589(15), 1728-1734.
6- Nakatani, Y., Sato‐Suzuki, I., Tsujino, N., Nakasato, A., Seki, Y., Fumoto, M., & Arita, H. (2008). Augmented brain 5‐HT crosses the blood–brain barrier through the 5‐HT transporter in rat. European Journal of Neuroscience, 27(9), 2466-2472.
7- Guyton, A.C.; Hall, J.E.; Tıbbi Fizyoloji; Bölüm 62, sa:753-762; Nobel Tıp Kitabevi, 2013.
8- Molliver, M. E. (1987). Serotonergic neuronal systems: what their anatomic organization tells us about function. Journal of clinical psychopharmacology, 7(6), 3S.
9- Baumann, P. (Ed.). (2013). Transport Mechanisms of Tryptophan in Blood Cells, Nerve Cells, and at the Blood-Brain Barrier: Proceedings of the International Symposium, Prilly/Lausanne, Switzerland, July 6–7, 1978 (Vol. 15). Springer Science & Business Media.
10- Young, S. N. (2007). How to increase serotonin in the human brain without drugs. Journal of psychiatry & neuroscience: JPN, 32(6), 394.
11- Mayo Clinic Staff, (2015), Carcinoid tumors, Mayo Clinic. http://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/carcinoid-tumors/home/ovc-20164792 and Basuroy R, Srirajaskanthan R, Ramage JK. Neuroendocrine Tumors. Gastroenterol Clin North Am 2016;45:487-507.
-12 Young, S. N. (2007). How to increase serotonin in the human brain without drugs. Journal of psychiatry & neuroscience: JPN, 32(6), 394.
13-Mazzoli, R., & Pessione, E. (2016). The Neuro-endocrinological Role of Microbial Glutamate and GABA Signaling. Frontiers in Microbiology, 7.
14- Furness JB(2000) Types of neurons in the enteric nervous system. J Auton Nerv Syst. ;81(1-3):87-96.
15-Evrensel. A & Ceylan. M.E (2015) The Gut-Brain Axis: The Missing Link in Depression. Clin Psychopharmacol Neurosci. ; 13(3): 239–244
16-Fetissov, S. O., & Dechelotte, P. (2011). The new link between gut–brain axis and neuropsychiatric disorders. Current Opinion in Clinical Nutrition & Metabolic Care, 14(5), 477-482.
17- Azvolinsky, A. (2017). Human Gut Microbe Transplant Alters Mouse Behavior. The Scientist. http://www.the-scientist.com/?articles.view/articleNo/48678/title/Human-Gut-Microbe-Transplant-Alters-Mouse-Behavior/.
Kaynak: https://www.ntv.com.tr/saglik/bagirsaklardaki-serotonin-mutlu-eder-mi,DHD5jETmOEC3rxXafGy0gw
